СТРАУСОВА АНАСТАСИЯ ГАВРИЛОВНА (1905-1982)
РСФСР-ын сулло артисткыже (1960)
Марий АССР-ын калык артисткыже (1954)
1905 ий 25 декабрьыште Медведево район, Кресола ялыште нужна кресаньык ешеш шочын. Изинекак тулыкеш кодын. Ачажын колымеке, аваже весылан марлан лектын, суртышто кугурак Пётр изаже кодын. Тудым эсогыл Царевококшайскыштат паленыт: кугыжан армийын ондакысе салтакше, кочывÿдым подылмекше, чылаштым тургыжландарен – ял калык тудын йÿшö улмыж годым эсогыл капкам, тöрзам чыла петыркален улмаш. Мöҥгыштат тудын деч чылан лÿдыныт. Ешаҥын, йоча-влак шочыныт, нунын коклаштак эше Настя шÿжарже лийын. Варажым Анастасия Гавриловна шарналтен ойлен: икана изаже, изи ÿдырым, Настям, ÿпшö гыч руалтен кучен да лум пургыжыш кудалтен. Тудо тушан изиш гына кылмен колен огыл – мончаште ырыктеныт, паритленыт, эмленыт.
1917 ийыште Настя ялысе школыш каен, но ныл классым веле тунем шуктен. Латкудымшо ийлан моткоч мотор ÿдыр кушкын шогалын, йÿкшат пеш яндар лийын. Но тыгодымат изаже тудым чаманен огыл: ик мешак уржалан верч Пётр тудым вате деч посна кодшо пöръеҥлан виешак марлан пуэн колтен. Ӱдыр чот шортын гынат, тудым нигöат чаманен огыл, ик гана веле огыл изажым сöрвален толын, но тудыжын шÿжаржым колыштмыжат шуын огыл.
Йöратыдыме пöръеҥ дене кок ий илен. Вара марийжым воинский службыш налыныт. Анастасия тиде жапыште чыла вургемжым погалтен да олашке пиалым кычал толын. Кул шотешат ыштен коштын, поян еҥ-влакын йочаштымат ончен. Но изаже содыки тудым кычал муын да шоҥго авашт деке наҥгаен. Тушто А. Страусова кужу жап илен огыл, 1923 ийыште Краснококшайскысе совпартшколыш тунемаш пурен. Ик ият пеле тунеммеке, черланымылан кöра тушеч каяш пернен. Лач тиде жапыштак театр, тушко марий-влак кокла гыч самырык ÿдыр-рвезе-влакым актёрлан погымо нерген колын. Ӱдыр куштен-мурен моштен, да удан огыл. Палымыже-влак театрыш каяш темленыт. Марий куснылшо театрыш А. Страусова вийдыме, шÿкшö вургем денак толын пурен. Тÿҥалтыште тудо вуйлатыше-влаклан нимо денат келшен огыл. Вес ийынже, 1924 ийыште, Анастасия Гавриловнам содыки театрыш налыныт. Куанымыж дене шочмо ялышкыже куржын. Моткоч чот шыдешкыше изаже артист-влак нерген тÿрлö кÿлеш-оккÿлым ойлышт пытарен. Тыге гынат актриса икымше пашадарже денак мöҥгыжö чомам да шуко пöлекым налын конден, изаже изишак лушкен да актёр-влак нерген шонымашыжым вашталтен.
Анастасия Страусован актёр пашаштыже икымше туныктышыжлан М. Шкетаным шотлыман. Тудо тунам театрыште шкежат модын, режиссёр семынат тыршен. Лач тудын вуйлатымыж почешак Анастасия Гавриловна «Ачийжат-авийжат» спектакльыште Орикын рольжым ямдылен. Вожылшырак, тÿҥын шогалше семын А. Страусова мутым ойлыштын. М. Шкетан, Мачукын рольжым модшо, «Тый ялыште кычкыралыше, вожыл шогыдымо, вурседылше ÿдыр-влакым ужынат докан? Шарналте-я: кузерак нуно шкеныштым кучат… Лач нунын койышыштым сценыште ончыкташ тырше». Тиде ой-каҥашым шотыш налын, актриса рольжым сайынак ямдылен кертын.
1927 ийыште Музыкально-драматический искусствын Марий студийже почылтын, Куснылшо театрын устарак актёржо-влакым тушко тунемаш налыныт, А. Страусоват нунын коклаш логалын. Тунемме жапыште студийыште тунемше-влак К.С. Станиславскийын системыж дене палыме лийыныт. Тиддеч посна режиссёр Н.И. Календер шке гычат шуко пуэн, да тудын шындыме спектакльлаште А. Страусова шуко рольым модын: «Пычкемыш лоҥгаште» (Л. Толстой, 1927) – Анисья, «Мÿкш отар» (С. Чавайн, 1928) – туныктышо Татьяна Григорьевна, «Илыше вÿд» (С. Чавайн, 1929) – Юмынÿдыр.
1930 ий кеҥежым Марий кугыжаныш театр СССР калык-влакын театрыштын да искусствыштын всероссийский олимпиадыштышт мастарлыкшым ончыктен. «Мÿкш отар» да «Илыше вÿд» (С. Чавайн) спектакль-шамыч деч посна марий труппа 25 концерты ончыктен. А. Струсова А.М. Горький лÿмеш МХАТ-ын сценыштыже эртыше концертыште «Йоласал олицаем» мурым шергылтарен да кокымшо верым сеҥен налын. 30-шо ийлаште Анастасия Гавриловна театрыште вÿдышö актёрлан шотлалташ тÿҥалын, тудлан тÿрлö спектакльыште тÿрлö койыш-шоктышан рольым ÿшаненыт: Маланья (М. Шкетан, «Шурно», 1933), Варвара (А. Островский, «Кÿдырчан йÿр», 1934), Марфа (С. Чавайн, «Акпатыр», 1935), Агафья Тихонова (Н. Гоголь, «Ӱдырым налмаш», 1935), Настя (С. Чавайн, «Окса тул», 1936), леди Мильфорд, Беатриче (К. Гольдони, «Коклазе-влак», 1939), Елена (М. Горький, «Мещан-влак», 1941) да молат. Чыла нине роль актрисан кеч-могай койыш-шоктышан образым чоҥен кертмыжым эше ик гана пеҥгыдемда.
1936 ийыште драматург С. Николаев шкенжын «Салика» (тунам пьеса «Полатовын сÿанже» маналтын) пьесыжым театрын труппыжлан лудын. Чыланат тургыжланен колыштыныт, а А. Страусован эсогыл шинчавÿдшат лектын: вет Салика семынак, тудымат самырыкракше годым ик мешак уржалан верчын марлан шынден колтеныт. Салика рольым актриса ужын, тудым модмыжо шуын, но режиссер А. Маюк-Егоров тудлан Эчан ватын рольжым пуэн. 1938 ийыште А. Страусова Эчан ватын рольжым икымше гана модын, да варажымат ты спектакльыште Анастасия Гавриловна Эчан ватак кумло ий лийын.
Но икмыняр жап гыч шучко тургым тÿҥалын… Алексей Маюк-Егоров илыш гыч каен, Анастасия Филиппова уке лийын, Василий Якшов… Молат. Яков Павлович Майоров (Шкетан) колен, Сергей Григорьевич Чавайным лÿен пуштыныт… 39-40-ше ийлаште шукынжо театр гыч каеныт, нунын коклаштак — Анастасия Страусова. Вургемжым погалтен, Лопатино (Волжск) олашке, ÿдыржö дек каен. Пионер-влак пöртышкö пашаш пурен, тыште танце да драме кружок-влакым вуйлатен, изирак спектакль-влакым шынденыт.
Кугу Отечественный сар тÿҥалмеке, Пионер-влак пöртым петыреныт да Страусова изирак библиотекыште ышташ тÿҥалын. Мутат уке, кинде, моло кочкыш ситен огыл, А. Страусова вургемжым, моло ÿзгарым кочкыш-йöрварлан ужалкален, вашталтылын. 1942 ийыште йÿдым ÿдыржылан пытартыш кинде шултышым пуымек, шкеже ÿнар деч посна камвозын. Вес кечынже тудым эмлымверыш пыштеныт. Шошо марте тушто эмлалтын. Кум пуд уржалан, ик пуд шыдаҥлан, ÿйлан, торыклан, мÿйлан пытартыш тöшакшым вашталтен, Анастасия Гавриловна Страусова йочаже-влакым утарен коден. Лопатино гыч Йошкар-Олашкат толаш А. Страусовалан ала-могай тöралан кум пуд уржам пуаш логалын.
Рÿдö олашке толмеке, А. Страусова Цибикнурысо ялысе йоча садыш директорлан пашаш пурен. Но 1942 ий шошым тудым театрыш ÿжыныт. Тиде жапыште театрыште куштылго огыл лийын. Драматургий нужнаҥын, коллективыште еҥ ситен огыл, но театр илен, пашам ыштен, спектакльым ончыктен. Сценыш Анастасия Страусоват лекташ тÿҥалын. Чылаж годымак режиссёрын шонымашыж дене келшен огыл гынат, рольым ышташ тореш лийын огыл. 1948 ийыште режиссёр Дюмон А. Островскийын «Без вины виноватые» пьесыж почеш «Титакдыме титакан» спектакльым шынден. А. Страусова Кручининам моднеже улмаш, но режиссёр тидын шотышто игылт воштыл ойлен, вара Галчихан рольжым пуэн. Икымше репетицийыште актриса вожыл пытен, тургыжланен, шомакымат пыкше веле шарнен ойлен. Но роль деч кораҥын огыл. Кажне мутшым, кажне тарванылмым чотак ямдылен, тидын денак шкеж нерген режиссёрын шонымашыжым вашталтен кертын. 1949 ийыште А. Страусова «Марий АССР-ын сулло артисткыже» почётан лÿмым налын. Режиссёр Дюмон саламлыше-влак кокла гыч икымше лийын.
У илыш ваштареш шогышо Нени куван (М. Шкетан, «Ачийжат-авийжат», 1952) рольжым А. Страусова уло шÿм-чонжым пыштенак чоҥен.
Марий театрыште ыштышыла, А. Страусова шуко рольым ыштен. Кызыт чылаштым каласен шукташат ок лий. Кужу жап пашам кыртмен ыштымыже палемдалтде кодын огыл: Анастасия Гавриловна Страусовалан Трудовой Красный Знамя орденым, шуко медальым кучыктымо. Тыгак тудо Марий АССР Верховный Совет Президиумын Почётан грамотыж дене ик гана веле огыл палемдалтын. 1957-1959 ийлаште Депутат-влакын Йошкар-Олас Советыштын депутатшылан сайлалтын.
РСФСР-ын суло артисткыже, Марий АССР-ын калык артисткыже кужу жап черле лиймылан кöра 1982 ий 30 июньышто ÿмыр лугыч лийын.
Тарзе ÿдыр гыч — тале марий артистке марте
Кызыт Кресола ялым Медведево районысо Тошто Комино семын палат. Тиде ял калык шкенжын ик эн уста шочшыжо — тале марий актрисе, Марий АССР-ын калык да РСФСР-ын сулло артистше — Анастасия Гавриловна Страусова дене чаплана.
1905 ий 25 октябрьыште тиде марий ялыште илыше Гаврил Петрович Страусовын ешыштыже ÿдыр шочын. Тудлан Начи лÿмым пуэныт. Начин ачаже, Каврий, шке жапыштыже кугыжан армийыште служитлен. Салтак гыч мöҥгö пöртылмекыже, шукат илен огыл, уржа-сорла годым ÿмыржö лугыч лийын. Тыге Каврий вате, Марпа, кок икшыве, каче лийын шушо Пöтр эргыже да шым ияш Начи ÿдыржö, дене неле илышыш возеш, эсогыл кÿчен кошташыже верештын. Тыге йодышт коштшыжла, ÿдырамаш 25 меҥге торасе Ямайсолаште шоҥго поян деке ватылыкеш пура.
Ик жап гыч Осып Марпа имньым кычкен толешат, осал койышан Пöтр эргыже уке шеҥгеч Начим шкеж деке наҥгая. Тыштат Начим куштылго илыш вучен огыл, тарзе семын чыла пашам шукташыже логалын, самырык ÿдырым 20-30 меҥге торашке пÿнчым руаш кондыштареныт. Икана вучыдымын нунын деке Пöтр изаже толын лектеш да Начим мöҥгыжö аза ончаш наҥгая.
Вашке империалистический сар тÿҥалеш, Каврий Пöтырымат фронтыш наҥгаят. Пöтырын кумшо ватыже марийже уке шеҥгеч, шудо солымаште йÿштö вÿдым йÿын черланен, ÿмыр лугыч кола. Тыге индеш ияш Начи изажын изи Павыл эргыж дене илаш кодеш. Кочкаш укелан, Павыл шольыжым тупешыже сакен, шуко индыралт кÿчен коштеш.
1917 ийыште революций лиеш, ындыжым 12 ияш Начият школыш икымше классыш тунемаш кая. Вес ийжылан сар гыч Начин изаже пöртылеш, нылымше ватым налеш. Суртышто Начи иза-еҥга дене илаш тÿҥалеш.
Теве Начилан 15 ий темын. Ик шошо кечын еҥгаже тудын гай мотор марий тÿран тувырым, ончылсакышым чияш шÿден. Начи, йытыра вургемым чиен, пöртыш пурен шогалеш, да шинчашкыже вигак ÿстелтöрыштö шинчыше 30 ияшрак самырык пöръеҥ, илалшырак ÿдырамаш да эше вес пöръеҥ логалыт. Пöртыш пурымыж годымак тыгай мутланымаш пылышыжлан солнен: «Уке, кандаш пуд уржа пеш шуко. Ӱдырын чиемжат уке чай?» Ӱчашен-ÿчашен, шым пудат пеле уржалан Начим марлан пуаш кутырен келшат. А тиде жапыште Начи коҥга шеҥгелне шылын шоген, шÿмжö лектын вочшашла кÿлткен. Начим йÿдым, умшажым петырен, ял гыч марлан ужатеныт. Тыге поян Элексейын ватыже лиеш. Ныл тылзе гыч Элексейым граждан сарыш наҥгаеныт, икмыняр жап гыч марийжын колымо нерген кагазым налеш. Марийже колымеке, ава лийшыже тудым суртышто кучаш шонен огыл, а Начилан ÿдыр йолташыже-влак тунемаш каяш темленыт.
Тыге тудо Чарласе совпартшколыш тунемаш толеш. Кок ий гыч тиф дене чот черлана, пел ий наре илаш-колаш орланен кия. Тунемаш вараш кодеш, марийжын аважат поктен луктын, изажат мöҥгеш ок пурто… Мом ышташ? Куш каяш? Тыге Начи Кожласола (Ельняги) ялыш поян Йыван вате деке тарзылыкеш миен пура. Тыште мланде пашам ыштен ила: куралеш, ÿда, печым печа, шуко моло сомылым шукта. Илышыже йöсö лийын гынат, пасушто я олыкышто пашам ыштен коштмыж годым яндар йÿкшö дене шуко марий мурым мурен, кöргö ойгыжым лыпландарен. Сылнын мурымыжым колын, ÿдырлан артистлан каяш темленыт.
1924 ий. Ик шошо кечын, ала иктаж шот лектеш шонен, Начи Чарлаш толеш. Марий театр ончылно афишым тÿткын ончен шогылтын. Тунам тиде театрыште артистлан да режиссерлан Яков Павлович Майоров-Шкетан ыштен. Начин тыге ончышт шогымыж годым воктечше эртен кайыше артистке В.Речкина тумышан мыжерым чийыше ÿдырым ужын да театрыш ÿжын пуртен. Тыште тудым Я.Майоров-Шкетан вашлийын. Ӱдыр мурен, куштен ончыктен.
— Йÿкет сай, капетат чапле, адресетым кодо, — ойлен театр вуйлатыше. — Налына але огына, вашмутым возен колтена.
Начи, театр гыч лектын, адакат Кресолашкыже пöртылеш. «Икана каенат гын, молан адак толынат?» — манын, изаже пöртыш пурташ тореш лийын. «Мый ынде куралынат, ÿденат моштем, тарзылан коштшемла, чыла пашалан тунемынам. Еҥлан яра ыштен толашымеш, лучо тыланда полшем, поктен ит лук, изай», — сöрвален Начи. Артистлан каяш шонымашыжым шылтен. Тыге Начи адак Пöтр изажын суртыштыжо илаш кодеш. Кок арня мучко, шÿм вургыжын, ола гыч вашмутым вучен. Ик кечын, кид сомылкам ыштен шогылтмыж годым, серышым налеш. Тушто тыге возымо лийын: «Поро кече, Анастасия Страусова! Икымше апрельыште 9 шагатлан олашке тол. Кушто муренат, куштенат, тушкак пуро. Шернурыш каена. Пашадар — 17 теҥге. Никита Смирнов».
Тыге Начи Марий передвижной театрыш артисткылан пашаш пура. Кум-ныл кече гыч театр Шернур районыш концертым ончыкташ кая. Тиде концертыште 19 ияш Каврий Начият сцене гыч икымше гана «Йоласал олицает» курыкмарий мурым мура. Тиде мурым Начилан кÿчык жапыште Никита Смирнов туныктен шуктен. Вараракше Анастасия Страусова артист пашалан туныктышо кокла гыч ик эн первыйжылан Я.П.Шкетаным шотлен. Тудлан тÿҥалтышыште «Ачийжат — авийжат» пьесыште Орикын рольжым пуат. Тидын шотышто Анастасия Страусова тыгеракын шарнен ойлен: «Модынам моткоч удан, моштымем ситен огыл. Яков Павлович мылам умылтарен: «Тый сценыште Страусова улметым мондо». Сценын законжым туныктышыжла, Орикын тÿжвал койышыжым, кöргö характержым, могайрак лийшашыжым каласкален: «Тый ялыште кычкыркалаш, вурседылаш йöратыше ÿдырамаш-влакым ужынат докан? Шарналте, кузе нуно мутланат, кузе шкеныштым кучат, могай нунын койыш-шоктышышт».
1927 ий. Йошкар-Олаште Марий передвижной театр пелен музыкально-драматический студий почылтеш. Тышке профессиональный театрлан кадрым ямдылаш шонымаш дене артист-влакым, тыгак ялла гыч артист пашалан шÿман уста рвезе ден ÿдыр-влакым тунемаш налыт. Чылаже 18 еҥ тунемаш пурен. Тиде — Т.Соколов, А.Мамуткин, П.Тойдемар, В.Речкина, А.Филиппова, А.Маюк-Егоров да молат. Нунын коклаште Анастасия Страусоват лийын. 1929 ийыште Настя йолташыже-влак дене пырля тиде студийым тунем лектеш, тылеч вара профессиональный артист семын спектакльлаште модаш тÿҥалеш. Тыге «Мÿкш отар» спектакльыште туныктышо Татьяна Григорьевнам (1928 ий), «Илыше вÿд» у спектакльыште Юмын ÿдырым (1929 ий) модеш. Нине спектакль-влак дене Марий театр 1930 ийыште Москвашке, СССР-ысе калык-влакын театр да искусство шотышто икымше Всероссийский олимпиадышкышт кая. Тунам марий артист-влак спектакльла деч посна эше 25 концертым ончыктеныт. Настя Страусова мурызо-влак конкурсышто участвоватлен, М.Горький лÿмеш МХАТ театрын сценыштыже «Йоласал олицает» курыкмарий мурым йоҥгалтарен да кокымшо верым сеҥен налын. А.Страусован кок йöратыме мурыжо лийын — тиде кÿшнö ончыктымо мурыжо да кокымшыжо – «Ужар посто гай кумда олыкет».
«Профессиональный театрым почмеке, тудо сольный мурыжо-влакым мурымым йöршеш чарныш», — шарнен возен Н.М.Арбан. 1930-шо ийлаште Анастасия Гавриловна Марий театрын ик эн ончыл актрисышкыже кушкын шуэш. Тудлан ынде оҥайрак да нелырак характеран роль-влакым ойыреныт. Тунамсе жапыште тудын личный илышыштыжат кугу вашталтыш лиеш. Анастасия Страусова Йошкар-Ола районысо Юркино ял гыч марий рвезе Степан Кирилловлан марлан лектеш да Кириллова фамилийым налеш. Ты марте марийжын кушто да кöлан пашам ыштымыже тÿрыс пале огыл ыле. Колынам, пуйто тудо милицийыште пашам ыштен. Тидым пален налаш шонен, Марий Эл Республикын элкöргö паша шотышто министерствыш серышым возенам. Тушеч вашмутым нальым. Серышыште тыге ончыктымо:
«Кириллов С.К. с 01.09.1928 года служил в должности агента уголовного розыска УРКМ Марийской автономной области, с 25.12.1932 года старший инспектор особой инспекции, с 08.09.1933 года начальник Звениговского РУМ МАО, с 01.06.1935 года секретарь УРКМ НКВД МАССР, с 01.11.1937 года уполномоченный отдела БХС УРКМ НКВД МАССР, с 01.10.1038 года начальник Куженерского РОМ МАССР». Тыгак умбакыже палемдыме: Степан Кирилловын кок икшывыже лийын: Сарра ÿдыржö (1932 ийыште шочын) да Леонид эргыже (1939).
Ты еш нерген теве кузе шарнен каласкала Джерия Васильевна Якшова (Марий театрын ик эн уста артистше В.Якшовын ÿдыржö): «Нуно Йошкар-Олаште 1-ше №-ан аптеке ваштареш Советский уремысе ончычсо купеч Барановскийын кок пачашан пöртыштыжö иленыт. Суртыштышт домработницым, няням кученыт, а Сарра ÿдырыштын посна шке няняже лийын. Саррам моткоч сайын чиктеныт, эре порсын тувырым гына. Анастасия Гавриловна пеш мотор ÿдырамаш лийын, садлан марийже тудым эре ушкален. Театрыште пашам ыштымыжат келшен огыл. Тидлан верч еш шаланен. Анастасия Гавриловна 5-6 ияшрак Сарра ÿдыржö (вара тудо палыме режиссерыш савырна) дене шкет кодеш». Режиссер Сарра Кириллова шкенжын савыктен лукмо «Наш театр» книгаштыже аважын кум икшывыже лийын манын возен: «Родился мой брат, который в три годика, еще до моего рождения, умер. Потом я, и еще появилась сестренка. Она умерла от дифтерита в два месяца, когда мне было два года». Ойырлымыж деч ончыч Анастасия Гавриловналан марийже шыдын руалын: «Але мый, але театр! Ойырен нал». Тудо шке семынже тÿрлын шонкален. Кертеш мо театр, искусство да йолташыже-влак деч посна илен? Тыгеракын Анастасия Гавриловна театрымак ойырен налын, тушанак пашам ышташ кодын. «Ох, йöсö ыле, — шарнен ойлен тудо. — Эрдене — репетиций, кастене — спектакль, а эше гастрольжо! Пелен вургемым погалтен, кидыш изи Сарра ÿдыремым налын, телым имньым кычкен, тер почеш луман корно дене ял гыч ялыш спектакль дене мыняр кошташ пернен!»
1937 ий. Марий театр С.Н.Николаевын «Полатовын сÿанже» (варарак тиде спектакльлан «Салика» лÿмым пуымо) спектакльым ямдылаш тÿҥалеш. Тудым уста режиссер, курыкмарий рвезе А.Маюк-Егоровлан шындаш ÿшанат. Шонаш гын, Саликам модаш утларак Страусовалан келшен, садлан Настя тиде рольым моткоч сöрвален йодын. Но режиссер тудым вес чолга артистлан, героинян характержылан келшыше Нина Конаковалан, пуэн. А Страусова Эчан ватын рольжым модын. Режиссер А.Маюк-Егоров шкеже тидым тыге умылтарен: «Тылат тиде рольым модаш нигузе келшен ок тол. Саликан кöргö чон вургыжмыжо, неле илышыже шкендын илышетым шарныкташ тÿҥалыт, тидыже артистлан модашыже мешая. Тунам пьесыште Саликан огыл, а Страусован илышыжым ончыктымаш лиеш.
Анастасия Гавриловна ятыр жап режиссерлан öпкелалт коштын. Эчан ватым модаш шонен огыл гынат, А.Страусовалан тиде рольжак артист семын кугу кÿкшытыш шуаш полшен. Тиде рольым 1938 ий гыч 1966 ий марте (500 утла наре) йöршеш шкетын модын.
Тидымат палемдыман, А.Г.Страусова ÿмыржö мучко кеч ик гана тÿҥ рольым модаш эре шонен, вучен коштын. Но тудлан эше изирак роль-влакым веле ойыреныт. Анастасия Гавриловна шке öпкежым нигунам тÿжвак луктын ончыктен огыл. Кеч-могай — изирак але кугурак, койдарчык але эпизодический — роль-влакым модаш логалын гынат, кугу талантшылан кöра моткоч уста, чонеш пижше койышыж дене шуко у деч у образым шочыктен. Мутлан, Н.М.Арбанын «У муро» спектакльлаштыже шкеж гаяк ушан, поро, ныжыл Оринам 15 ий кÿрылтде модын. «Акпатырыште» — Сави ватым, «Мÿкш отарыште» — Пöтыр ватым, «Тул йÿла» спектакльыште — кутырыдымо шужышо кувам, а «Эреҥерыште» — сокыр кувам.
М.Шкетан лÿмеш Марий кугыжаныш театрын ончычсо тÿҥ режиссержо Сарра Степановна Кириллова аваж нерген шкенжын «Мемнан театрна» книгаштыже тыге шарнен возен: «В довоенный период творчество Анастасии Страусовой не сложилось. Был еще один неоспоримый факт: очень сильные соперницы — Анастасия Филиппова, Нина Конакова, Прасковья Смирнова, Анастасия Тихонова. Это были крупные фигуры в истории Марийского театра, и по праву исполняли главные роли, о которых, наверное, мечтала моя мать. Будь то Катерина в «Грозе» А.Н.Островского или Эвика в «Акпатыре» С.Г.Чавайна… Была еще одна причина, тайная, неведомая тогда и самой Страусовой. Просто в тот период не настал еще ее час. Эту тайну разглядел в Анастасии Страусовой вернувшийся из ГИТИСа Алексей Маюк-Егоров. Моя мама, будучи красивой, статной, музыкальной (у нее был хороший голос), все-таки не была героиней. Она была острохарактерной, гротесковой, подлинно народной, комедийного плана актрисой. А.Маюк-Егоров поручил ей в 1936-ом «Салике» С.Николаева роль Эчан вате. С этого момента и началась подлинная Страусова».
«Салика» пьесын авторжо С.Н.Николаев А.Г.Страусован Эчан вате образше нерген тыге шарнен возен: «Саликан» историйыштыже Эчан вате рольым модшо РСФСР-ын сулло артисткыже А.Страусова мондаш лийдыме образым чоҥен коден, тудын Эчан ватыже илалше, ныжылге, йорга койышан, мураш йöратыше, чоя тулык вате ыле. Тиде рольым пеш устан,шыман, кугу куан дене модын».
1938 ий… Марий кундемыште вÿран репрессий жап озалана. Марий театрын самырык режиссержо Алексей Маюк-Егоровым, тудын пелашыжым, актрисе Анастасия Филипповам, ик эн тале артист Василий Якшовым да шуко марий артистым лÿен пуштыт. Илыш дене чеверласа тале драматург Я.П.Майоров-Шкетан. Тыгай шучко жапыште Марий театр моткоч неле илыш дене ила. Туткар деч утлаш шонен, шуко артист театр гыч кая. Кугу сар тÿҥалме жапыште театр гыч Анастасия Страусоват кая. Тидыже Степан пелашыж дене ойырлымо денат кылдалтын улмаш. Еш шаланымек, Степан Кириллович Кирилловат Москошко тунемаш лектын кая (тунем лекмекыже, Озаҥыш пашам ышташ толеш).
Ындыже Анастасия Страусова Сарра ÿдыржö дене коктын Советский уремысе (Ленинский садикын пурла могырышто верланыше) пу гыч чоҥымо кок пачашан тошто «Онар» унагудын кокымшо пачашысе ик пöлемыштыже иленыт. Тунам тушто шуко артист илен. Ӱлыл пачаште ресторан верланен улмаш. Паша деч посна кодмеке, актрисе ден ÿдыржылан шуженат шинчаш логалын. Садлан 1939 ийыште, кÿлеш вургемым погалтен, шым ияш Сарра ÿдыржö дене Лопатиныш (кызытсе Волжск ола) лектын кая да Пионер пöртыштö драме ден куштымаш кружок-влакым вÿдаш тÿҥалеш. Илашышт кок пачашан пу пöртыштö изирак пöлемым ойырат, Сарра икымше классыште тунемаш тÿҥалеш. А.Страусова йоча-влак дене изи спектакль-влакым, скетч ден куштымаш-влакым ямдылен.
Но вашке Кугу сар тÿҥалеш. Пионер пöрт петырналтеш, А.Страусова паша деч посна кодеш, ик жап гыч изирак библиотекыште пашам муэш. Тыге адакат еш шужен, кылмен ила. Чыла вургемым я кочкышлан вашталтеныт, я ужаленыт. Кочде илен, ÿдырамаш изи курика киндыжымат ÿдыржылан пукшаш тöчен, икана ушым йомдарен, кÿварыш йöрлын. Теве кузе шарнен возен аваж нерген Сарра ÿдыржö «Я, проснувшись, не нашла ее рядом, она лежала на полу. В ночной рубашке, босиком я бросилась по мартовскому снегу к тете Пане, нашей родственнице, которая жила на той же улице неподалеку. Когда мы прибежали домой, мама уже лежала на кровати. Живая. О ней позаботились наши соседи, которые проснулись на мой крик. Наутро мы поплелись в больницу, куда маму уложили, так как у нее были острый катар желудка и полнейшее истощение. Она пролежала долго, а я все время бегала к ней».
1941 ий. Пытартыш тöшакым ужален налме кум пуд уржам начальниклан пуэн, А.Г.Страусова Лопатино гыч Йошкар-Олаш пöртылаш разрешенийым, броньым налеш (сар жапыште пропуск деч посна нигуш каяш лийын огыл). Тудым театрыш вигак налын огытыл, садлан шыже-теле жапыште Цибикнур воктенсе ялыште илат. А.Г.Страусова тыште йочасадым вуйлатен, а Сарра колхозышто кыне кÿраш коштын. 1942 ий шошым уэш Марий театрыште артисткылан пашам ышташ тÿҥалеш. Ик жап гыч пырля ыштыше уста артист Илья Россыгин дене пырля илаш тÿҥалыт. Но А.Страусова вес пöръеҥым йöратен, садлан вашке ойырлат.
Актрисын пашажым кÿкшын аклен, 1949 ийыште «Марий АССР-ын сулло артистше» лÿмым пуат. А.Г.Страусова Марий театрыште пел курым наре пашам ыштен. Чыла моштымыжым, вийжым театр искусствылан пуэн. Тиде жапыште 100 утла рольым модын. Марий театрын тале мастаржым Марий правительстве моткоч кÿкшын аклен, тудлан «Марий АССР-ын калык артистше» да «РСФСР-ын сулло артистше» чап лÿмым пуэн. Куд ий наре тудо депутат лиеш, Йошкар Знамя Паша орден дене палемден.
Театрын ончычсо тÿҥ режиссержо, Россий Федераций искусствын сулло деятельже С.И.Иванов «Тудо Марий театрын чапше лийын» статьяштыже («Марий Эл» газет, 28 октябрь, 2000 ий) А.Г.Страусовам шарнен, тыге возен: « Анастасия Страусовам мый 1947 ий гыч паленам… у спектакльым ямдылыме годым тудлан нигунам умылтарыме огеш кÿл ыле, иканаште чылажымат шке умылен кертын, могай жапыште, кузе роль дене пашам ыштен, нигö пален огыл. Репетицийыш лекташ тудын чылажат ямде, кучен чарен гына шукто. Темпераментше, кöргö вийже иктаж лу еҥлан ситен. Капкыл таза, тумо гай, кöргö чон поян, йылме писе…Пÿртÿс тудлан чылажымат ситышын, утымеш пуэн…».
Тунам А.Г.Страусова Марий театр искусствын ик эн первый профессионал артистше, волгыдо чолга шÿдыржö лийын! Вучен шукта мо ончыкыжым марий калык Анастасия Страусова гай уста кугу мастар-влакым? Т.Е.Евсеев лÿмеш Марий Национальный тоштерын архивыштыже А.Г.Страусован, А.Т.Тихонован личный архивышт аралалтыт. Тошто фотосÿрет-влак коклаште иктыже поснак шинчалан да шÿмеш перна. Тиде фотошто Анастасия Страусова «Ромео и Джульетта» спектакль гыч Кормилице рольышто войзалтын, а Джульеттам тунам Анастасия Тихонова модын. Тиде фотожым А.Страусова А.Тихоновалан пöлеклен да шеҥгелныже тыге возен: «Шарнен иле, Настя таҥем, «Ромео и Джульетта» пьесе гыч Кормилицетым. Эррак колем гын, мыйын йöратыме муремым муро – «Уржа посто гай лопка олыкет». Настя Страусова, 1951ий »).Чаманаш кодеш, ÿдыр таҥжылан пöлеклыме фотосÿретыште возымо семынак, А.Страусован ÿмыржö А.Т.Тихонова деч вич ий ончыч, 1982 ий 30 июньышто, кÿрылтын, тунам тудо 77 ийыш тошкалын улмаш.
А.Г.Страусован Марий театрын историйыштыже кодымо поро кышажым тудын ÿдыржö, режиссер С.С.Кириллова, шуен. Таче мастар актрисе Страусован мотор фамилийже Марий Элыште веле огыл, мÿндыр Германийыштат йоҥга. Ындыжым тудын уныкаже, сÿретче-скульптор Юлия Страус-Варлих (тудо кызыт Берлиныште ила) коважын фамилийжым нумалеш.
Мария Матукова.
«Кугарня». 2012 ий 21, 28 декабрь