«Майатулын» дневникше «Чеверын, угыч Йошкар-Олаште вашлиймешке!»

Мордва кугыжаныш национальный драме театрын «По старинке» спектакльже деч вара занавеске ыш петырналт, тушко зал гыч кок могырым ош тувыр-шовыран марий артист-влак лектын, «Лу, коло, кумло, нылле»  марий муро почеш лыжган тавалтышт.  Вара сценыш Марий Элын сулло артисткыже сылне марий вургеман Светлана Строганова лектеш.

— Таче  куанле да изишак тургыжланыме шижмашым лукшо  кече, — палемда тудо. – Вет таче Финн-угор театр-влакын  луымшо т?нямбал «Майатул» фестиваль шкенжын пашажым мучашла.

— Эн ончычак Йошкар-Оласе ончышылан таум ыштыме шуэш,- палемдыш Марий Эл правительстве председательын алмаштышыже, культур, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр М.Васютин. – Кажне спектакль залыш шуко калыкым поген,  нуно сценыште мо ышталтмым т?ткын эскереныт да  чонышкышт могай-гынат шижмашым ешареныт манын шонена.

Михаил Зиновьевич   Курык марий  театрын  т?? режиссержо О.Искоскиналан Марий Эл правительствын Почетан грамотыжым, а Н.Петровалан «Марий Элын суллоа артистше» л?мым пуымо нерген удостоверений ден о?еш пижыктыме знакым кучыкта.

Да сценыш  фестивальысе жюри член-влакым ?жеш.

— Критик – тиде шуэн вашлиялтше профессий, но лач нунылан к?ра театр ончыко вия?еш,- палемден тудо.  Т?рл? кундем гыч толшо да спектакльлан акым пуышо-влаклан Тауштымашан серышым да марий т?ран шарфым кучыктат.

Теве тыге, «Чеверын, угыч вашлиймешке»  манын, Х «Майатул» фестиваль шке пашажым мучашлыш.  Черетан фестиваль кок ий  гыч уэш Йошкар-Олаште погына.

Фестиваль  шотышто  икмыняр е? дене шомакым вашталтышна.

Андрес ХЕЙНАПУУ, театр критик,  Финн-угор калык-влакын т?нямбал консультативный комитетыштын е?же (Эстоний).

— Андрес, пытартыш гана лиймыда  деч вара Йошкар-Ола да тушто илыше калык вашталтын  манмым шижда мо?

— Пытартыш гана 2005 ийыште  конгрессыш толынам ыле.  Йошкар-Ола ятырлан вашталтын.  Шуко чо?алтын, мый ынде тышан йомам, очыни.  Чыным ойлаш гын,  утыжым кошташ жап лийын огыл. У курчак театрыште, уста икшыве-влаклан интернат школышто лийынна. Тушто  чынжымак  талантан икшыве-влак тунемыт, моткоч сайын шоктат. Но йоча-влакын ача-ава деч ойырлен илымым сайжылан шотлаш ок лий, шонем. Кеч-мо гынат Эстонийыште тыгай уке. А е?-влак вашталтын огытыл, тыгаяк кодыныт (воштылеш).

— Театр-влак нерген мутым лукмек, мый  эн ончычак  шкенан   Марий театр нерген йоднем ыле: тудын  потенциалже могай?

— Российысе моло финн-угор театр-влак дене та?астарен ончымаште, Марий театрын потенциалже  кугурак. Эн ончычак тидын нерген  кум марий  театр  улмо ойла. Весе: марий актер-влак уста улыт, режиссура виян. Икманаш, положений моло деч сай.  Мылам весе ок келше: вес фестиваль адакат Йошкар-Олаште эртаралташ т??алеш.  Тидыже марий актер-влаклан сай,  нуно чыла спектакльым ончен, ка?ашымаште лийын, шкеныштым вия?дат. А теве вес кундем гыч ик кечылан веле толыт. Нуно вес театрын ик пашажым ончат, ка?ашымаштат лийын огыт керт. Фестиваль куснылшо лийшаш ыле, но, чаманен каласыман,  ончыкыжо шке кундемыште вашлияш кумылым ончыктышо иктат  ыш лек. Но марий театрланат л?дыкш? уло. Мыйын тугай шижмаш уло: нуно изишак йолагайрак лийыныт.  Уым кычалме ок шижалт. Тыге лийын кертеш: ме моло деч к?шн? улына  манын, вия?мым чарнат.

Тичмаш налмаштат  финн-угор театр-влакын пашаштышт  ужо  шагалрак.

— Икмыняр жап эртымеке, луымшо «Майатул» фестиваль нерген йодыт гын,   мом эн ончычак шарналтеда  манын шонеда?

— Карел театрын пашажым. Тиде модерн театр. Раш, тудо  Финляндий деке лишне, финн драматургийымат  кучылтеш. Тыгак карел да вепс йылме дене модыт. Но южо актержо нине йылмым ок  пале, сандене ик спектакльымак т?рл? йылме дене модыт. Тиде ганат тыгак лие.  Да верысе  ончышыжат тиде театрым т?? шотышто наушник гоч  колыштеш.

«Кече» театрын  у режиссер дене к?кшытш? вашталтын, профессиональный,  иканаште  и художественный, и национальный  лийын. Тидлан, мыйын шонымаште,  научный консультант  улмат  полшен.  Евдокия Немысова обско-угорский этнографийым да культурым эн сайын палыше специалистлан шотлалтеш. Нунын проблемыштат карел-влакын гаяк: хант да манси йылме дене гына модын огыт керт, олаште  нине йылмылам умылышо е?же пеш шагал, сандене нунылан руш йылме денат модаш логалеш. Но тиде уда огыл. Но театрын т?? пашаже – шке калыкын  представительжын  культура шотышто йодмашыжым шукташ.

Василий Пектеев,  Марий Эл искусствын сулло пашае?же, 1987-2002 ийлаште М.Шкетан л?меш национальный театрын  художественный вуйлатышыже.

— Василий Александрович,  Финн-угор театр-влакын «Майатул» фестивальыштым  икымше гана чумырымаште тыршыше е? улыда.  Тудын  цельже могай лийын да тудо шукталтын мо?

— Тунам Россий  театр пашае?-влак ушемыште  секретарь лийнаам. Тиде ушем  пелен национальный театр-влак п?лка  ыле.  Икана ты п?лкам вуйлатыше ойла: «Ончо, тюрк йылман театр-влак шке фестивальыштым эртареныт, а те, финн-угор-влак,  мом нереда?» Теве тиде шомак мыланна ш?калтышым ыштыш.  Таллиныште  погынен, тушко Венгрий, Финляндий, Российысе куд республик гыч толыныт ыле, кум кече годым фестиваль могай лийшаш нерген ?чашен-ка?ашышна. Тыгай иктешлымашке толна: кеч-могай драматургий лийже, т??ж? – театр шке ойыртемалтше т?сшым почын пуышаш. Каласыман, икымше фестиваль Йошкар-Олаште лийшаш ыле, мый уже республике вуйлатыше-влак денат кутыренам.  Но тунам Удмуртий гыч толшо коллеге-влак  с?рвален, Ижевскыште эртараш йодыч. Фестивальлан к?ра  ала мемнан кучем  театрлан мелын савырна, тыге умылтарышт  тунам мыланна.  Моло-влак нунын велыш лийыч.  Ижевскыште, чынжымак, пешак о?ай фестиваль эртыш. Шарнем,  Мордовийыште коло ий национальный театр  пашам ыштен огыл. Фестивальлан к?ра, помыжалтын, тунам самырык актер-влак  спектакльым кондышт. Кокымшо фестиваль Финляндийыш кайыш, кумшо Йошкар-Олаште лие. Да ынде тышанак кодо.

Лу фестиваль эртыш. Мутат уке,  театр-влак  т?рл? к?кшытым ончыктеныт. Ик гана Марий театр виянрак лийын гын, вес гана – весе.  Но т??ж? – фестиваль театр-влаклан  икте-весын пашам ончаш,  та?асаш,  ваш палыме лияш, тыге вия?аш й?ным ышта.  Вес могырым,  фестиваль,  о? дене кугун ш?лалтен, т?ня ?мбаке лектын, шке моштымашым ончыкташ  полша.

— Те театр-влакын кушмыштым шижыда мо?

— Фестиваль эн ончычак театр-влакым кычалаш тарата: драматургий материалымат,  шындыме й?нымат.  Чаманен каласаш логалеш,  родо-тукым театрлаште режиссер ч?дылык шижалтеш.  Ты могырым марий-влак пиалан улыт манаш лиеш, мемнан эреак профессиональный режиссерна-влак лийыныт да улыт. А теве Мордва театрын тачат  дипломан режиссержо уке.  Тиде проблема Удумурт, Карел  театрлаште п?сын шога.

Спектакль-шамычым кунамже куанен ончет, кунамже чаманен шинчет, икманаш, икт?р ок кай. Марий театрым налаш гын, ончыкылыклан ?шан уло, самырык вий толын шога, актер-влак тыршен модыт, калык спектакльыш коштеш – тидыже – эт т??. Ала-можо таче шонымо семын лектын огыл гын, эрла т?рлат. Но ик йодышым тарватен кодынем. Мемнан  театрлан вия?аш полшышо,  тура, чыным каласен кертше  критикна уке.

«Марий Эл» газет, 2014 ий 29 октябрь