Шушаш кушкыжмын, 21 октябрьыште, М.Шкетан л?меш Марий национальный драме театрыште Финн-угор театр-влакын «Майатул» т?нямбал фестивальышт почылтеш. Тудо ынде л?мгече шотан лиеш – луымшо гана эртаралтеш. Родо-тукым театр-влакын пайремыштым сценын озаже-влак Геннадий Гордеевын пьесыж почеш шындыме «С?сна поминка» спектакль дене т??алыт.
Фестивальын корныжо 22 ий шуйна. 1992 ийыште Российыште илыше финн-угор калык-влакын театрышт, тыгак Эстоний , Венгрий да Финляндий гыч сцене мастар-влак Ижевскыште икымше гана погыненыт да икте- весыштлан шке пашаштым ончаш темленыт. Кокымшо вашлиймаш -фестиваль Финляндийысе Нурмес олаште лийын. Кум ий гыч (1997) эстафетым Йошкар-Ола налын да тудым 2010 ий марте кучен. Марий р?долам ынде «Майатулын» штаб-квартирже маныныт. Кандашымше фестиваль жапыште (2010 ий) Финн-угор театр-влакын ассоциацийыштым ыштыме, тудым вуйлаташ Марий Элын культура, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын икымше алмаштышыже, Марий Элын калык артистше Владимир Актанаевлан ?шаныме. Тунамак тыге кутырен келшыме: вес республикыласе театр-влакланат шке дене унам вашлияш, а тусо калыклан вес театр-влакым ужаш й?ным пуаш. Тыге IX фестиваль Мордовийын р?долашкыже, Саранскыш, кусныш. А луымшым, л?мгечылан п?леклалтшым, уэш Ижевск эртарышаш ыле. Но удмурт-влак ке?еж мучаште тидым ыштен кертдымышт нерген увертареныт. Тыге ты нумалтышым шке ?мбакше адакат Марий Эл налын.
Кумшо ден нылымше фестиваль коклаште вич ий к?рылтыш лийын. Тудо пагытым экономике могырымат, политический ситуаций шотыштат пуламыр жап семын палемдаш келшен толеш. Фестивальын ик эн чолга инициаторжо Марий театр лийын гын, ынде тыште вуйлатыше-влак вашталтыныт. 2002 ийыште фестивальым угыч погышт. Тушко молгунамсе семынак Карелий, Мордовий, Коми, Удмуртий, Марий Эл республикласе, Коми–Пермяк, Ханты – Мансий автономных округла гыч национальный театр-влак ушненыт. Тыгак Эстоний, Финляндий гыч усталык коллектив-влак толыныт. Венгрий чылаж годымак огыл лийын. Тенийланат, мутлан, т??алтыште репертуарыш пурташ йодмашым пуэн, но вара ш?рлен. Тений Финляндий гычат родына-влакым ужын огына керт. К? пала, тиде Россий ден Касвел эл-влак кокласе пытартыш жапысе умылыдымаш дене кылдалтын але ?.. Такше финн-влак эреак моткоч ойыртемалтше паша-влакым ончаш темлат ыле. Нунын, эстон-влакынат Российысе семын кугыжаныш к?шеш илыше да пашам ыштыше театрышт уке, т?? шотышто энтузиаст-любитель-влак изирак коллективым погат да спектакльым шындат. 2006 ийыште эртыше фестиваль годым «Марий Эл» газетыште теве кузе возымо. «Эстон-шамыч эше ик гана мастарлыкышт дене волгалтыч. Режиссер Анне Тюрнпу ты гана шке йырже талантан е?-влакым чумырен. Эн ончыч М.Шкетан л?меш театрыште «Кузнец-ворожей и незнакомые» произведений негызеш видеоспектакль ончыкталте. Тыгай ойыртемалтше пашам тымарте ужалтын огыл ыле. Зритель-шамыч чодыра межа дене 40 минут утла ошкедат, да тыгодым вучыдымын персонаж-шамыч лектедат. А вет театрын т?н законжо тидак – зритель шонышаш: действийым могайым вучыман? Ш?м к?лткен шинчыже, тунам веле о?ай лиеш. Спектакльыже чодыра аланысе сценыштак ончыкталтеш. «Пространство» манме умылымашет пешак кумда. «Тиде т?нямбалсе театр илышыште пеш кугу событий. Илышыште вашлиялтше ествственный явленийым да профессиональный искусствым иктеш ушен моштымо. Палемденыт критик-влак».
«Майатул» фестиваль Йошкар-Олаште эртаралтме марий-влаклан теве мо дене пайдале: тушко иканаште кум театрна ушна. ?рдыж кундемыш республик тынарым колтен огеш керт. А усталык пашаште та?асымаш кумыл кажне гана уым кычалаш тарата, тыге театр вия?еш, пе?гыдемеш. Адакшым кажне спектакльым профессиональный жюри акла. Тидат режиссер ден актер-влаклан моткочак к?леш. «Майатул» фестивальыш финн-угор республикыла гыч театровед ден критик-влакым ?жашак к?леш — тыгай шонымаш эше ик гана пе?гыдемдалте. Шкем шкеат ?рдыж гыч ончалаш, весын акшымат колышташ чылалан пайдале. А кызытеш мыланна эреак независимый манме эксперт-влак акым пуат. А нуно калыкнан чонжым, тудын мо верч корштымыжым, калык деке мом шукташ тыршымыжым умылат мо? Санденак огыл мо верысе материал эре умдышт йымалне когарга»,- тыге возенам газетыште кудымшо фестиваль эртыме годым. Тиде чырым т?рлым? манаш лиеш. Пытартыш жапыште жюри член-влак коклаште Финляндий, Эстоний, пошкудо Татарстан гыч театровед-влак улыт. Пытартышыже финн-угор т?шкашке огеш пуро гынат, садак национальный драматургийым умыленрак онча.
Репертуарым ончалаш гын, театр-влакын т?нямбал, руш, национальный классике, кызытсе драматургий дене ыштымышт палдырна. Но эн шукыжо садак национальный материал кучылталтеш. Автор-влак шке калыкыштын легендыштлан, йомаклан э?ертат. Тыге кажныже эн ончычак шкенжын кугезе вожшым, эртыме корныжым, ойыртемалтше й?лажым, ш?м-чон поянлыкым, тичмаш налмаште шкешотан калык улмыжым палемдаш тырша. М.Шкетан л?меш Марий драме театрнат т??алтыш жапыште темлыме спектакльже-влак лачшымак келге философий ш?лышан улмышт дене ойыртемалтыныт. «Пыжаш» (А.Пудин, 1992) да «Ой, луй модеш…» (А.Пудин, 1997) эн сай режиссурылан палемдалтыныт. «Окса тул» (Ю.Байгуза, В.Пектеев, 1994) фестивальысе эн сай спектакль номинацийыште се?ен. «Кожла кокласе омо» (В.Шекспир, 2006) тыгак кугу акым налын. «Эрта ?мырем, кодеш кумылем» (Ф.Буляков, 2008) спектакльыште Маргарита Медикова «Эн сай ?дырамаш роль» номинацийыште се?ен. «Вучо,-мане,- п?ртылам» (В.Гуркин) спектакльыште Ванян рольжым модшо С.Данилов л?мын палемдыме призын озаже лийын. Марий самырык театр аклымашке «Куван ке?еж» (Г.Гордеев, 2004), «На дне» (М.Горький, 2006), «Вис-вис пушан орлыкем» (З.Долгова, 2008, тыште артист А.Васильев «Кокымшо планан эн сай п?ръе? роль», а Эрвина Гордеева «Майатулын» ч?кталтше ш?дырж?» номинацийлаште палемдалтыныт.) спектакль-влакым луктын. Курыкмарий театрын «Выходили бабки замуж» (Ф.Буляков, 2008) спектакльже «Эн сай актер-влак ансамбль» семын ойыртемалтын.
Фестиваль театр-влаклан к?леш, тидын нерген шомакат лийын огеш керт. Тудо родо-тукым спекталь гоч родо-тукым калыкым утларак сайын пален налаш, коллеге-влакын пашаштым шке дене та?астарен ончалаш, опытым погаш й?ным пуа. Да келшымаш кылым вия?да. Тугеже манына: «Пагален ?жына, родо-влак, Марий мландыш. Усталык а?аште тыршыме пашада т?вырг? саскан лийже».
Светлана БЕЛКОВА.
«Марий Эл» газет, 2014 ий 21 октябрь