Марий Элын Культура, печать да национальность паша шотышто министерствыже ден М.Шкетан л?меш Марий национальный драма театрын драматург-влак коклаште увертарыме конкурсышт нерген пытартыш жапыште ятыр возышна, ойлышна. 18 октябрьыште тушто се?ыше-влакын л?мыштат пале лие. Эше ик гана ушештарена: икымше верым «Марпа» монодрама дене самырык автор Владимир Матвеев налын. Кокымшо верыште – Валерий Григорьевын «Э?ыремышвот» драмыже; кумшышто – Мария Илибаеван «Ойырледа? Огына ойырло!» комедийже; нылымшыште – Юрий Соловьевын «Волгенче» драмыже.
Икымше гана тыгай конкурс 2003 ийыште лийын. Тений тудо визымше гана иктешлалте. Мо дене тудо мемнам куандарыш, могай проблемым т?жваке лукто?
Тений конкурсыш нигунамсе деч шуко пьеса пурен. Ик тылзе жапыште 25 пашалан акым пуэн шымлаш куштылго огыл ыле. Эше иктыжым, кид дене возымым, конкурсым иктешлышаш годым конденыт, тудо чыла жюри член деке шуын огыл.
Драматург да драматургий. Тиде – пеш кугу да к?кш? умылымаш. Тиде профессионально пашам ыштымым ончыкта. Сандене мый комиссийлан ончаш темлыме южо возымыжым лачшымак паша манам. Такше тыгай шонымашат лектын ыле: жюри член-влаклан чылажымак лудаш к?лешыже уло мо? Вет темлыме гыч пелыже наре конкурслык огыл. Южо е?же условийым ала паленат огыл, ала тудым шукташ к?лешлан шотлен огыл. Иктыже кугыт, весыже шрифт шотышто йодмым шуктен огытыл. А южо автор жюри членым веле огыл, эн ончыч шкенжым огеш пагале. Черновой вариантым лудаш темла. Тушто эсогыл погышо е?ын йо?ылыш буквам темдалмыжымат т?рлаш к?лешлан шотлымо огыл. Тидын шотышто ондак автор-влак чатка улыт ыле. Пашаштым шот дене папкыш урген пуэныт.
Вес могырым, чыла темлыме пашам лудмо дене тачысе драматургийна могай к?кшытышт? улмо, ончыкыжо мом вучаш лийме с?рет почылтеш. Тенийсе конкурсыш пурышо материал-влакым ончалмек, возымо мастарлык к?кшыт гыч коеш: мыняр-гынат опытым погышо коклаште й?ршын самырык автор-влак улыт. Тидыже куандара. Тек нунын таче ала-можо к?чымынрак лектын, т??ж? — тыршымаш уло. Уло шочмо йылме деке кумыл.
Ончыч конкурсыш ушнышо-влакын радамышт кугуак лийын огыл. Вячеслав Абукаев-Эмгак, Геннадий Гордеев, Зинаида Долгова, Ипполит Лобанов… Варарак тиде радамыш Александр Петров, Валерий Абукаев, Валерий Григорьев ушнышт. Шарнена, Зинаида Долгова драматург семын лач конкурс годым почылто. Вараже социальный темым н?лталше икмыняр произведенийым театр-влаклан темлыш. Таче, коеш, автор шуко. Чылаштынак л?мышт ыш рашем гынат, нуно ятырын улыт. Да тений адакат у л?м почылто – Владимир Матвеев. «Марпа» монодрамыштыже ялеш шкет кодшо шо?го ?дырамашын илышыжым шарнымаш гоч почын пуа. «Тиде произведений объемный, масштабный, тушто илыш уло. Тиде пашам мый драматургийыште се?ымашлан шотлем»,- тыге иктешлыш тудым республикыште палыме режиссер О.Г.Иркабаев.
Кокымшо верым «Э?ыремышвот» пьеса дене Валерий Григорьев налын. Тудо профессийже дене, палена, актер. М.Шкетан л?меш драма театрыште, вара Самырык театрыште модын. Режиссер семынат шкенжым терген ыле. Кызыт Марий культура р?дерым вуйлата гынат, театр деч ойырлен огыл. Икмыняр пьесын авторжо. Конкурсыш темлымыже аллегорий сынан улмыж дене ойыртемалтеш. Лудмо годым мый тиде паша нерген теве кузе палемден коденам. Модшо-влак радамыште ныл е? веле. Да эше Э?ыремыш-влак. Символический образ. Действий п?ртйымалне кая. 21 ияш рвезе стройкышто ыштен, м??гыж? миен толаш шонен, озан сейфышкыже паспортлан пурен. Тудым, оксам шолыштынат манын титаклен, п?рт¬йы¬маке кудалтат. Э?ыремыш-влак дене «йолташыш» савырна. Тышке ?дырым кондат. Ача-аваже й?ыныт. Икшывым йоча п?ртыш колтеныт. П?рымашыже ***кыш савырен. А кызыт наркотический шудым шолыштмылан п?ртйымаке петырат. Стройка озан е?гаватыже улмаш. А тудыжо шке боссшылан «ужален». Нуным Полкан л?ман орол орола. Л?мжак пийын. Шкежат почым п?тырыш? пий гай. Таклан огыл озаже Бобик мойн манын ойла. Тачысе кечын кумдан шарлыше историй. Айдеме п?рымашым теве тыге тодыштыт. Чылан илен лекнешт. Социально аралыдыме е? мыняр уло элыште – ниг? шотлен огыл.
А теве Мария Илибаева ончыч прозым возышо семын чапланен ыле гын, ынде драматургийыште шкенжым терга. Такше тудо ондакат Самырык театрыш шкенжын пьесыжым пуэн улмаш. Тиде гана ик актан «Ойырлена? Огына ойырло!» пьесыж дене конкурсыш лектын да кумшо вер дене палемдалтын. «Тиде паша психологически тынар виян, автор кузе чыла тидым шижын да произведенийыш пыштен кертын манын ?рат»,- театровед Наталья Кульбаеван шомакше дене келшыде ок лий. Тудым ме газет страницыш лукташ палемдена. Тунам лудшат аклен кертеш.
Пурышо паша коклаште шукыжо жанр шот дене драма манын палемдалтын. Арам огыл дыр. Вет илышнаже, чынжымак, куштылго огыл. Кажне тукымын – шкенжын драмыже. Се?ыше радамыш логалше «Волгенче» драма ик еш историй гоч нравственный проблемым тарвата. Ш?жар акажын шочмо кечышкыже толеш да курскаж дене мала. Ака ден ш?жар, марий ден вате ойырлат, йоча тулыкеш кодеш. Эн кугу трагедий – Авалан. Тудо лач шкенжым титакла. Кушто, могай жапыште тудо ужын, шижын шуктен огыл, молан кокымшо ?дырж? тыгай ошкылым ыштен кертын? Пьеса драма жанрым сула. Авторын йылмыжат чатка, сцена законым пален воза. Тудо, вуймутыш лукмо шомакын – волгенчын – символжым кучылтын, с?ретым утларак драматическийым ышташ полша.
Тиде гана конкурсыш эше ик автор ушныш. Курык марла возышо е? шкенжым ик вере Лиза Горкина, вес вере Елизавета Тихонькина манын палемден. Утыжым шылын огыл, сандене умылаш неле огыл ыле. Тиде – журналистикыште сайын палыме Елизавета Егоркина. Тудо кужу жап «Ямде лий» йоча газетыште пашам ыштен. «Марий Эл» газетыште пытартыш ийлаште ойлымашлаже савыкталтыныт. Теве тудо шкенжым драматургийыште терга. Вигак каласыман, йылме, чо?алтме могырым чатка паша улыт. Шкеже жанрым палемден огыл гынат, нуным комедий семын аклыман. «Палыдыме, но лишыл» пьесыже таче самырык-влак коклаште шарлыше, интернет гоч ?дырым вес эллашке «ужалыме» темым тарвата. Мо сымыстарышыже, темлыме ?дырым кычалын, тора Америка гыч Марий Элыш марий ?дырамашын эргыже толын лектеш. О?ай савыртыш-влак улыт. Но автор содержаний могырым келгыш пурен манаш огеш лий. А кокымшо, «Чон ок шо?гем», паша ял илышыш на?гая. Илат йыгыре п?ртышт? йочашт дене пырля кок пошкудо. Шкет п?ръе? ден шкет ?дырамаш. Коклаштышт вучыдымын шокшо шижмаш шочеш. Чыным ойлат, чон огеш шо?гем. Тыштат автор ийготым погышо да пиалым мушо-влак верч куаныме кумылым луктеш. Нине кок пьеса калык театр-влаклан модаш сай материал улыт манын палемдаш лиеш.
Драма жанрым сула маньым к?шн? «Волгенче» нерген каласыме годым. Таклан огыл. Южо произведенийыште действий тыглай эрта, конфликт п?с? огыл. Но автор мучаште геройым поргем т?рыш конда, илыш дене чеверласыкта. Тыге произведенийже драмыш савырна пуйто. Ты с?рет поснак самырык возышо-влаклан келшыше (эше ик гана ушештарем, нунын чын л?мышт палыдымак кодыныт). Тыгай коклаште палемдаш к?леш Алевтина Волкован «Родион и Анастасия», Придон П?тырын «Экзамен» драмыштым. Икымшыштыже ?дыр м?шкыра?еш, а рвезыже йолташ ?дырж? дене вашлияш т??алеш. Тыгайым чыташ неле, мутат уке. Сандене ава лийшаш ?дырамаш шке илышыжым в?д йымаке каен пытара. Тыгай с?рет тачысе кечылан ?рыктарышат, типичныят огыл. Тидымак каласаш лиеш кокымшо драма шотыштат. Ик студентка нерген, шке капшым ужален, оксам ышта манме шомак лектеш. ?дырет тидым чытен огеш керт, окна гыч т?ршта. Героиня-влак ты пьесыште вийдыме улыт, йогын почеш каят. Но илышыште таче ?дыр-влак весе улыт. Тиде Салика тулык ?дыр лийын да тудо пагытыште кугурак-влак ваштареш шогалын кертын огыл, тудым виеш аракам й?ктат. Но тунамат самырык-влак шке пиалышт верч кучедалыныт, Саликам утарен налыт. А кызыт ?дыр-влак шке верчышт шоген моштат. Уке, автор-влакым нигунарат вурсымо огеш шу. М??гешла, возаш кумыла?¬мыштлан саламлыман гына. Нуно вет адакше сылнымутысо ик эн неле жанрыште, драмыште, вийыштым тергаш л?дын огытыл. Нунын дене таче пашам ышташ гын, ончыкыжо ?шандарыше пьесым возышо радамыш лукташ лиеш.
С.Белкова.
(Мучашыже лиеш.)
«Марий Эл» газет 2011 ий 8 ноябрь