Тачысе «АРСЛАНЫН» пагалыме унаже — М.Шкетан л?меш Марий национальный драма театрын директоржо Юрий Русанов. Тудын дене тыгай мутланымаш лие: -П?рт?сшак тыге п?рен: илышым эртараш ?дырамаш шкан келшыше п?ръе?ым ойыра, п?ръе? — ?дырамашым… Юрий Петрович, тендан шонымаште, ?мыр йолташым ойырымо годым шуко п?ръе?же эн ч?чкыдын могай йо?ылышым ышта?
— Илышым йо?ылыш деч посна нигузе эртараш ок лий, очыни. Иканаште тидым от пале, но варажым жап ончыкта. Вес велым ончалаш гын, тыгай калыкмут уло: «Имне дене куралме годым ше?гек ончыман огыл — кашет т?р ок воч». Сандене, кузе илем манын, эреак чаманен ше?гек ончаш т??алат гын, ончыкшат каен от керт: ш?ртнет, камвозат… А камвочмеке, кынелаш эре неле, но вийым муман. Й?ратымаш нерген ойлаш гын, пелашым ойыраш ок лий докан. Кузе Юмо п?рен, туге лийшаш: ужынат, й?ратенат… Мемнан вашлиймаш студент жапыште т?шкагудышто лийын. Пелашлан ойырымо годым шонкалыме огыл: й?ратыме да налме. Очыни, тудат мылам марлан лекме годым моланжым шонен огыл.
— Вес семын ойлаш гын, й?ратет ала-молан огыл, просто й?ратет…
— Тыгай притча уло. Пеш ожно мланде ?мбалне кок чурийвылышан, но ик капан айдеме-влак иленыт: ик капыште п?ръе?ын да ?дырамашын чурийышт. Ойлат, пуйто нуно моткочак виян, ушан лийыныт. Юмет ужеш: ниг? деч нимом огыт йод, огыт вурседыл, огыт с?рвале, чылажат нунын шот дене лектеш. «Тыге огыл, — шонал- та тудо. — Пеш келшен илат, мый декемат шуыт. Ойырыман — тек шке пелыштым ?мыр мучко кычал коштыт. К? муэш, чынжымак, пиалан айдеме лиеш, а к? ок му — пиалдыме». Чынжат уло. Шке пелыжым, пелашыжым, мушо айдеме гына пиалан лиеш. А кузе тудым муат, кужун кычалын але вашке — вес паша.
— Нина пелашда дене 20 ий утла иледа. Тендам тудо ондакат да кызытат мо дене ?рыктарен да ?рыктара?
— Таче кечынат мый тудлан ?шанем. Ик ешыште икгай, мутлан, икгай чытамсыр, икгай шуко ойлышан, айдеме лийын ок керт да лийшашат огыл. Ик вынемыште кок маска илен ок керт манын, арам огыл ойлат. Тиде чынак. Пелашем мыйым ?рыктара яндарлыкше, чын улмыж дене. Йо?ылыш деч посна илаш ок лий манын каласышым. Очыни, п?ръе?ын в?рышкыжак тыгай шижмаш пышталтын: тудо т?рыс чын илен ок мошто. А ?дырамаш шке яндарлыкше дене ойыртемалтеш да тиде тыгак лийшаш.
— Ешыштыда эрге ден ?дыр кушкыт. Нунын кушмыштым ончен, ушышкыда могай шонымаш эн ч?чкыдын пура?
— ?дырамаш могай шижмаш дене ила, п?ръе?лан тичмашнек умылаш п?ралтын огыл. А эрге шотышто каласен кертам: кудо йо?ылыш деч утлен кертеш, тудын деч утаралт кодшо манын шонем. ™дырем дене та?астарымаште, эрге мылам утларак почылтеш, молан манаш гын тудым п?ръе? семын утларак умылем. ?дырамашланат п?ръе?ым тичмашнек умылаш п?ралтын огыл. Мутлан, тудо мый кузе шонем, туге лийшаш манын шона. Шонаже чын, но п?ръе? изиш вест?рлырак, сандене чылажак ?дырамашын шонымо почеш лийын ок керт.
— Пытартыш ийлаште шагал огыл ача эргыжым салтак радамыште ынеж уж, эсогыл армийыште лийшыжат. Теат тыгай шонымашан улыда?
— Й?ршынат тыге огыл. Ялыште тыге лийын: армийыш каен отыл гын, тичмаш п?ръе? отыл, тугеже тыйын ала-можо ок сите. Сандене «тушко садак миен толман» шонымаш изинекак ушыш шы?даралтын. «Де- довщина» дене да мойн л?дыктылыт… Кунам тидым чытен лектат, л?дыкшын ок чуч. Тыгай тергымашымат кажне п?ръе? эртышаш.
— Ача семын эрге жал огыл?
— Мутат уке, кунар-гынат чаманет. Но вет чын п?ръе? лияш ача-ава пелен гына кушмо шагалрак. Шошым икымше гана к?т?ш презым, эрыкым шижын, орен ынже кудал манын, в?ра?лен луктыт. Сандене ик-кок ияш армий корным эртен, айдеме дисциплинылан тунемеш, ача-ава пелен тидлан тунемаш ок лий. ™дырамашлан тидым умылаш неле: нунын кокла гыч мынярын армийым эртеныт? Конешне, шагал. Ятыр п?ръе? мый денем келша, шонем. Армий деч вара айдеме илышым чынрак умылаш т??алеш, сандене ача семын чаманет гынат, колтем ыле, кеч пелашем тореш.
— Тачысе марий ?дырамашын койышыжым с?ретлаш пуат гын, могай мут-влакым кучылтыда ыле?
— Мут-влакым огыл, илыш с?ретым кучылтам ыле. Ончалза, кокланже тыге чучеш, пуйто марий коклаште патриархат лиймылан кугу ?шан уке. Лийын гын, тудо жап гыч п?ръе?-влакын чоныштышт ала-могай кыша кодшаш ыле, туге? Но шукыж годым тачысе марий п?ръе? марий ?дырамаш деч посна йомеш ыле… Айста тиде йодышым вес семын савыралына: марий ?дырамашым могайым с?ретлынем ыле?
— Вес семын каласаш гын, могайым те ужнеда, туге?
— Эн ончычак, ?дырамашын койышыштыжо яндарлыкым ужнем. Тидын деч посна чыла молыжо — пуста вер. Ужнем ?шанлым, п?ръе?ым пагален, аклен да й?ратен моштышым. Кеч-могай калыкым ышта ?дырамаш.
— Юрий Петрович, содыки, ?дырамашлан келшаш манын, п?ръе? мом ыштышаш? Можыч, келшаш т?чашыжат ок к?л?
— Мый тидымак ойлынем ыле: келшаш т?чыман огыл. Тыгай правил, рецепт уке. Адакшым молан п?ръе? келшаш т?чышаш, а ?дырамаш огыл? Тидат т?? огыл: илыш чылажымат веран-верыш шында.
— «АРСЛАНЫН» пытартыш йодышыжо: тендан шонымаште, п?ръе?- влаклан лаштыкым ?дырамаш ямдылышаш але содыки п?ръе??
— Иктым каласем: ?дырамаш п?ръе? нерген тунар пала, эсогыл шкеж нерген п?ръе? тынар ок пале. Мутлан, могай кугытан вургемым чием — тачат ом пале, а пелашем тидым моткоч сайын пала…
Г.Кожевникова.
Д.Речкинын фотожо.
«Марий Эл» газет. 2011 ий 30 апрель
«Марий Эл» газет 2011 ий 30 апрель