Нина Конакова нерген мутым умбакыже шуена
Тений 18 мартыште «Кугарня» газет «Кундемнан ш?ртнь? поянлыкше» рубрика дене Мария Матукован «Юмын й?ратыме ?дырж?» статьяжым (артистка Нина Конакова нерген) савыктен ыле. Лудым да чаманен шоналтышым: пеш к?лешан ятыр факт ?рдыжеш кодын, тидын годымак артист Фёдор Москвинын шарнымашыж гыч шотдымо цитатым (пуйто икана Н.Конакова тудлан, Москвинлан, «Са?гат гыч так шелам!..Йолагай!» манын каласен пуртен шындыме. Тиде артисткым палыше чыла е? тудын шыма, лывырге кумылан улмыж нерген возен, а Москвин шке партнёршыжым ала-могай торжам, осал йылманым ончыктен да тунамак «Нина Конакован Саликаж деч коч чапле Салика лийын огыл!» манын.
М.Матукова шке героиньыжын шочмо верже нерген пеш к?чыкын каласен. Культура историйым палыдыме е?же туге шоналтен се?а, пуйто ачажын, драматург Александр Конаковын, илыш вожшо Нина ?дыржын шочмо Ко?ганур ял дене кылдалтын. Уке. Кукарка (кызыт Советск) учитель семинарийым пытарыше рвезым 1908 ийыште Ко?ганурысо кок классан училищыш пашаш колтеныт улмаш. Тушанак еша?ын – Ро?го (кызыт Советский район) селаште шочшо руш ?дыр Мария Елиферьевна Поповам, туныктышым, марлан налын. Нина шочмын вес ийжылан А.Конаков Вятка (Киров) оласе учитель институтыш тунемаш каен.
А кузе вара кандаш ияшак (индеше огыл) ача деч посна кодшо ?дыр Йошкар-Олашке логалын? Аваже весылан, Шернур марий Михаил Григорьевич Яндуловлан (1899-1938), марлан лектын. Тудыжо театрымат, музыкально-театральный училищымат вуйлатен. Четлыкыш петырыме Яндуловым, тыгак артист-влак В.Якшовым, А.Филипповам, П.Мусаевам, А.Мамуткиным, З.Белкиным, режиссёр А.Маюк-Егоровым, мурызо А.Янаевым да эше ныл е?ым 1938 ий 31 октябрьыште л?еныт.
Нина Конаковалан студент жапыштак сценыш лекташ Николай Станиславский полшен. Йошкар-Олашке режиссёрлан 1934 ий шошым, апрель мучаште, толын, иканаштак искусство техникумышто туныктен, поснак тале рвезе ден ?дыр-влаклан рольым пуэден. Тыге Конаковалан 1934 ийыште Катеринам («К?дырчан й?р»), вес ийжылан Эвикам («Акпатыр») модаш логалын. Ик спектакльым ямдылыме тат фотоэш велалт кодын: ончылно (пурла гыч шолашке) драматург С.Чавайн, режиссёр Н.Станиславский, артистка А.Филиппова шинчат, нунын ше?гелне Г.Пушкин ден Н.Конакова шогат.
™дырын усталыкше рольым модмаште веле огыл палдырнен. Композитор Лев Сахаров 1977 ийыште серен: «Нина лудаш пеш мастар ыле. Тудын почеламутым лудмыж годым й?кыштыж? ала-могай поснак ойыртемалтше к?рг? сем йо?галтын, тудо поэтический образ гыч у образым шочыктен – вияным, ?шандарышым, тиде образым тый шинчат дене ужмылак ужат, тудым илыше гайымак шижат. Тиде поэмым (С.Чавайнын «™дыр-влакшым» — Г.З.) Нинан рушла лудмыжым пешак чот колыштмем шуын колтыш».
Лев Николаевич, Нина лудшо манынак, поэмым рушлашке кусарен да ?дырлан п?леклен. Кусарымыже 1935 ий июнь кыдалне «Марийская правда» газетеш лектын. Саде ийын Марий искусство техникумын театр п?лкаже икымше выпускым – кандаш е?ым – пашаш ужаташ ямдылалтын. Тидын шотышто Сахаров возен: «Выпуск марте але икмыняр тылзе уло ыле гынат, Сергей Григорьевич кажныж верч поснак чот тургыжланен. Тудо чылаштымат пеш сайын пален, уже кызытак театрын актёржылан шотлен. Тихонова, Конакова, Якаев, Лебедев нерген гын, поро ачан эн й?ратыме икшывыж нерген ойлымыла ойлен».
Тиде возымаштыже Лев Николаевич марий актрисым «нигунам мондалтдыме юзо Нина Конакова» манын.
Дипломым налме кечылаштак, 1935 ий 29 июньышто, «Рвезе коммунист» газет Михаил Калашниковын «Самырык мастар артистка» статьяжым печатлен, лач тудын пелен лекше снимкым 18 мартысе «Кугарняш» вера?дыме.
К?леш шинчымашым налше кандаш самырык е?ын труппыш ушнымыжо сцена искусствым вия?дыме корнышто чапле ошкыл семын аклалтын. Дипломан лийме дене нуным эсогыл ВКПб) обком ден облисполком (Никита Сапаев ден Иван Петров) газет гоч саламленыт. А «Марийская правда» 22 июньышто «Первые восемь» статьям савыктен. Станиславский у тургымысо икымше спектакльым – А.Корнейчукын «Платон Кречетшым» — ямдылыме годым Н.Конакова ден Ф.Лебедевым режиссёрын полышкалышыжлан шогалтен. «Нуно ятыр пашам ыштышт да тунемыч», — возен режиссёр премьера деч вара.
Автономийлан 15 ий темме вашеш Марий хор капелла самырык ?мырыштыж? икымше гана Москош миен да тушто 1936 ий 10-18 апрельыште икмыняр концертым ончыктен. Тидын нерген ТАСС-ын уверыштыже каласыме: «Конакова, исполняющая песню «Яблоня качается», обладает прекрасными голосовыми данными, умеет петь, но часто робеет и теряется на эстраде». Тидлан ?ршаш уке: тудо вет мураш огыл, а эн ончычак рольым модаш тунемын, санденак дыр р?доласе калык ончылно изишак «чытырен».
Конакова историеш икымше Салика семын кодын. Премьера 1938 ий 5 апрельыште лийын. Вич кече гыч «Рвезе коммунист» газет серен: «Актёрский коллектив пеш сайын модо. Салика рольым модшо артистка Конакован модмыжым ончен, куаныде от керт. Уло модмыжо мучко зритель тудын дене пырля ш?лен, тудлан полшен, пушкыдо кумыланже тудын дене пырля шинчав?дым чытен кертде луктын».
А теве «Марий коммунын» шомакше (12 апрель): «Артист-шамыч ятырак кушкыныт. Кодшо ийласе дене та?астарымаште актёрский мастерством утларак сайын кучылт мошташ тунемыныт. Тыште эн ончычак Салика рольым модшо Конакова ден вакш озан тарзыже Эчукым модшо Якшов йолташ-шамычым палемдаш к?леш. Тулык ?дырын оза кидыште орланен илымыжым Конакова чаплын ончыктыш. Зритель-шамычым кугун переживатлыкта … Спектакль калыклан келша. Пьесымат моктат, артист –шамычымат лекмышт еда сово кырен вашлийыт».
«Чыла вере репрессий озалана. Тыгай шучко илыш деч утлаш шонен, 1939 ийыште Нина Конакова ешыж дене Белоруссийыш илаш кусна», — воза М.Матукова. Тиде чынжак огыл. Конакова студент годымак курык марий рвезылан, музыка, п?лкаште тунемше Владимир Ивановлан, марлан кая. Тудыжо 1937 ийыште армийыш налалтеш, офицерлан тунем лектеш, Белоруссийысе ик погранзаставыште политрук лиеш. 1939 ийыште ватыже тудын дек куснен мия. Илыш нелеммым ужын, Иванов ш?мбелжым 1941ий шошым Йошкар-Олашке ужата, шкеже сар т??алме кечылаштак увер деч посна йомеш. Арсий Волковын мутшо почеш, нунын Володя эргышт инженер, Элеонора ?дырышт журналист лийыныт.
Матукова возымашкыже Н.Конакова нерген икмыняр е?ын (Г.Пушкинын, Ф.Москвинын, С.Николаевын, Н.Арбанын, С.Кириллован) шомакыштым пуртен. Арбанын пешак сылнын каласымыже туш логалын огыл. Тудо манын: «Нина Александровна Конакова гай сылне да уста артистка марий театрыште тетла лийын огыл. Рафаэльын мадонныж гай мотор чурийвылышан, Венера Милосская гай кап-кылан, мурен да куштен моштышо, музыкым сайын палыше, поро кумылан марий ?дыр-артистка кеч-могай рольым туге келыштарен модын, ойлен мошташат ок лий.
Арам огыл Сергей Николаев таче мартеат тыге манеш: «Конакован гай Саликам тетла ужын омыл». Мыят тудын семынракак каласем: «Нинан гай Элавий але лийын огыл».
Нина Александровнан илышыж нерген шуко чыным А.Волковын «Кузе комедий шочеш» книгаштыже муына. Тушеч коеш: й?ратыме пелашым йомдарымек, Конакова сар деч вара театрым вуйлаташ ?рдыж гыч толшо е?лан марлан лектеш, ешге Пермь кундемысе Березники олаш куснен каят. Но у еш кужу ?мыран ок лий. Икмыняр жап гыч артистка келшыше е?ым, режиссёрым, вашлиеш. Тудын дене пырля Угарман областьысе Дзержинск олаш кусна, тусо театрыште кужу жап пашам ышта. 1964 ий апрельыште труппа дене пырля Йошкар-Олаште гастрольышто лиймыж годым Конакова поэт да журналист Макс Майнлан интервьюм пуа да иктешлыме семын каласа: «Мыйын п?рымашем искусство дене ойыраш лийдымын кылдалтын. Тидын деч посна мый иленжат ом керт».
Арсий Волков воза: «Марий калыкын й?ратыме ?дырж? Нина Александровна Конакова 1986 ий 25 июньышто, чевер ке?ежым, ?мыр лугыч илыш гыч каен…Тудын дене чеверласаш Марий кундем гычат йолташыже-влак миеныт».
Но Марий биографий энциклопедийыште пытартыш кечыж семын 25 ноябрьым ончыктымо. Матуковат саде кечымак возен. Кудыжо чын: июнь але ноябрь?
1941 ийыште марий поэзийын ш?дырж? Миклай Казаков (тунам – Йошкар Армийын салтакше) сценын ш?дырж? Нина Конаковалан ш?м ойжым п?леклен:
Оет – э?ер ?мбал ке?еж мардеж.
Ш?м-кыл шулен, шарналтышым
й?кетым.
У вашлиймашым
мыйын чон шижеш,
Вучем мый таче сценышке
лекметым.
Адак ужам, кузе модат шыман.
Тылат стихем, куаныме мур ловык,
Яндар ш?ман, эр ш?шпык гай
йылман,
Марий артистка Нина Конакова.
Николай Арбан Нина л?меш кок мурым серен. Армий гыч п?ртылмекше, драматург «Янлык Пасет» пьесым возен, т?? ?дырамаш рольым, Чачавийым, самырык годсек жаплыме актрисылан л?мын келыштарен.
М.Казаков деч пел курымлан вара поэт Алексей Январёв-Чатлама «Нина Конакова» почеламутым возен, эпиграфлан тудын репертуарже гыч ныл корным налын:
М?ндыр куэн лышташыже
Выньыклан налын шуэмеш.
Лишыл ломбын лышташыже
Л??галташ налын шуэмеш.
Пуше?ге парчасе лышташ семынак, шукертсек палыме да пагалыме е?-влак жап эртыме дене шуэмыт. Автор Ниналан усталыкым п?леклыше ача-аважым ушештара да манеш:
Тудын икте поро омыл –
Сценыш лектын муралташ.
Кушкын шуо арам огыл –
Калык чоным тарваташ.
Ч?чкалтен, марла чиялын,
Калык ончыко миен.
Ш?шпык дечын й?кым налын,
Л?мж? ш?мышкак витен…
Марий калыкын культурыжым, искусствыжым, сылнымутшым вия?даш шуко е? ш?м тулжым, чон куатшым пуэн. Нунын илыш корнышт да образышт дене тачысе тукымым палдарымаш – к?лешан да суапле паша.
Гельсий ЗАЙНИЕВ.
Снимкыште: Н.Конакова — Салика рольышто. 1938 ий. (Авторын архивше гыч).
«Кугарня», 2011 ий 17 июнь