Финн-угор калык-влакын театрыштын «Майатул» черетан фестивальышт эртенат кайыш. Тиде кечылаште Марий Эл Республикнан рӱдолаже ятыр кундем гыч уна-влакым вашлийын. М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме да Марий самырык театр сценылаште родо-тукым калык-влакын йылмышт дене спектакль-влакым ончаш йӧн лийын. Нунын мастарлыкыштым Йошкар-Ола, Моско, Уфа, Казань олаласе, тыгак Калмыкий, Финляндий гыч жюри еҥ-влак акленыт.
Фестиваль мучашлалтмеке, икмынярышт дене финн-угор театр-влакын пашашт, нунын вияҥмышт, тыгай вашлиймашын кӱлешлыкше да моло нерген мутым вашталтышна.
— Театр коллектив-влак шке пашаштым могайрак кӱкшытыштӧ ончыктеныт?
— Константин Иванов, Марий Эл Республикын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрже:
Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрын Гран-прим налмыже куандарыш. Тудын «Кӧ кечым пӧртылта» спектакльже чынже денак – фестивальлык! Жюри член-влаклан тудо чыла шотыштат келшен. «Майатул» фестиваль кӱлешан, тудо кажне кок ий гыч эртаралтеш, но вес ийын (2019 ийым Театр идалык семын увертарыме) ме Национальный драматургий фестивальым эртараш шонена. Драматург-влак кок арня жапыште пашам ышташ тӱҥалыт. А эн сай паша, этюд, эскиз-влакым Шкетан лӱмеш театрлан темлаш тӱҥалына, тудыжым 2020 ийыште «Майатулышто» ужын кертына. Тачысе кечылан тиде театр йол ӱмбалне пеҥгыдын шога, шке паша лектышыж дене куандара.
— Финн-угор театр-влак, Тендан шонымаште, таче могай нелылыкым шижыт?
— Александр Вислов, «Золотая маска» премийын эксперт советшын председательже, театр критик (Москва):
Театр-влак ончылно кеч-могай жапыштат могай гынат нелылык уло. Таче теве мом палемдаш кӱлеш. Икымше — ойырен налаш йӧршӧ текст уке. Кызытсе саманыште театр ала-кӧ деч вучышаш огыл, а шке кычалшаш. Весе — ончаш толшо-влак. Нуно огыт лий гын, театрлан илен лекташ йӧсӧ. Калыкым, поснак самырык-влакым театрыш кошташ кумылаҥдаш тӱрлӧ йӧным кучылтман, пашам шуко ыштыман. Тыгай нелылыкше финн-угор театрлаште веле огыл, шонем. Мутлан, фестиваль жапыште Сапаев лӱмеш академический опер да балет театрышке «Чодыра сем» балетым ончаш калык зал тич чумырген. Чонлан куанле ыле. Нунын деч уло, векат, молан тунемаш. Кумшо — илыш дене тӧр кайыман, тидыже театрлан илен лекташ, артист-влаклан пашам ышташ полшышаш.
— Фестивальыште Те ончычат лийында. Таҥастарен ончалаш гын, мом каласен кертыда?
— Дина Давлетшина, Башкортостан искусствын сулло деятельже, театровед:
1992 ийыште Удмуртийыште финн-угор калык-влакын икымше театр фестивальыштышт лияш пиал шыргыжалын ыле. Тунам Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театр Василий Александрович Пектеевын шындыме «пыжаш» спектакльжым намиен да тӱҥ приз дене палемдалтын. Тиддеч вара жап эртен, ты гана теве латкокымшо гана эртаралте. Фестиваль посна палемдыме теме дене эртаралтмыла чучеш, коллектив-влак сай, ушеш кодшо постановкыштым ончыктеныт. Но темым ойырен налме годым пеш чот шекланаш кӱлеш, вет кажне коллектив эн сай пашажым ончыктынеже. «Майатул» поро шарнымашым кода да вес гана вашлийме татым куанен вучаш тӱҥалам.
— Фестивальын кӱлешлыкшылан мом шотледа?
— Борис Манджиев, жюри председатель, РФ СТД-н секретарьже, Калмыкий Республикысе Б.Басангов лӱмеш национальный драме театрын художественный вуйлатышыже, Россий искусствын сулло деятельже:
1994 ийыште «Майатул» фестивальыште лийынам. Лач тиде ийынак Шкетан лӱмеш театрыште «Эрла — Агавайрем» спектакльым шынденам ыле. Вара Василий Александрович Пектеев мемнан дене куд ий режиссёрлан пашам ыштыш. Тудо ятыр чапле спектакльым мемнан сценыште шынден. Нунын дене йот эллашкат гастроль дене коштынна.
А фестиваль шотышто теве мом ойлынем. Российыште шуко театр фестиваль эртаралтеш, но нунын коклаште шагалже огыл, вийым налде, «йомеш». А «Майатул» Марий Элыште аралалт кодын, кызытат тудо уна-влакым тӱрлӧ кундем гыч иквереш чумыра. Фестивальыште коллектив-влак шке пашаштым ончыктен да нунылан акым налын кертыт. Тыгайже театр-влаклан кушкаш полшышаш. Ме, ик верыш чумырген, нелылык гыч лекташ йӧным кычалшаш улына. Мутлан, драматургий начар улмо шижалтеш. Марий Эл Республикын тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр Константин Анатольевич Иванов вес ийын драматург-влаклан лабораторийым эртарыме нерген палемдыш. Тидыже, мутат уке, национальный драматургийым вияҥден колташ полшышаш.
— Тӱрлӧ театр коллектив-влакым ончымеке, режиссёр-влакын пашаштым кузе акледа?
— Чаманен каласыман, родо-тукым театрлаште режиссер чӱдылыкат шижалтеш. Ты шотышто марий театр пиаланрак, Шкетан лӱмеш марий драме театрыште профессиональный режиссёр эреак лийын да кызытат икте веле огыл уло. А моло финн-угор театрлаште дипломан режиссёржо уке. Фестивальыште эн виян пашалан Василий Пектеевын шындыме «Кӧ кечым пӧртылта» спектакльжым шотлыман. Сценографий, артист-влакын вургемышт, режиссёрын, композиторын, кусарышын пашаштым сай могыр гыч веле палемдаш лиеш. Курыкмарий драме театр труппат куандарыш. Режиссёр Ольга Искоскина калыклан келшен толшо темым ойырен налын мошта, шижеш. Артист-влак дене пашам ыштен моштымыжым ӱшандарен ончыктыш. Икмыняр жап гыч тудат кугу кӱкшытыш шуэш шонем. Шукертсек палыме йолташ Олег Геннадьевич Иркабаев деч у, виян спектакльым вучышым, но Марий самырык театр 1991 ийыште шындыме «Эх, илышет, шеремет!» постановкым ончыктыш…
Хант-Мансий АО гыч обско-угорский калык-влакын «Солнце» театрыштын пашажат ойыртемалтше. Кызыт шуко калыкын шочмо йылмышт йотыш савырна. Тыге ынже лий манын, кушкын толшо тукым шочмо йылмыжым палыже, тудын дене мутланыже манын ойлынеже ыле шке постановкыж гоч ты театр коллектив. Тиде спектакльым ончаш толшо-влак чумышто шинченыт. Режиссёр моткоч оҥай йӧным кычал муын. Тыгай спектакльым кажне регионышто шындаш кӱлеш. Тудым икшыве-влак веле огыл, кугыеҥ-влакат куанен ончат ыле.
Карел театрын артистше-влакат мастар улыт, чыла ыштен моштат, но режиссёр пьесыште ончыктымо нелылыкым раш почын пуэн моштен огыл.
— Драматургий шотышто мом палемдаш лиеш?
— Валентина Федорова, театровед, театр критик, (Москва):
Тиде йодыш эреак пӱсын шоген, мо оҥайже: Чеховын илымыж годымат драматургий лийын огыл. Но национальный драматургий шотышто нелылык уло: пьесе-влак тыглай, начар сюжетан улыт. Театрлаште 80-90-шо ийлаште возымо пьесе почеш спектакльым шындат. Нуно начаржак огытыл, но тачысе илышлан келшен огыт тол. А зритель кызыт вестӱрлырак, вет цифровой технологий койын вияҥеш. Темым калыклан келшышым ойырен налман, мутлан, ава ден шешке, оньыкува ден веҥе кокласе кыл, паша верым мумо, йоҥылыш корныш шогалше еҥ да моло нерген. Сай спектакльым шындаш манын, ӧрыктарыше да лӱдыктышӧ, криминал сӱрет-влакым кычалаш огешат кӱл.
Тенийысе фестиваль комедий жанрлан пӧлеклалтын. Сандене театр коллектив-влак лушкыдырак музыкальный комедийым ойырен налыныт, эн тӱҥжӧ — калыкым тӱрлӧ семын воштылташ тӧченыт. Спектакльыште шке калыкын мурыжым шукырак кучылташ кӱлеш, мутлан, мордва театрын сӱанжым зал калык шокшын вашлийын. Пытартыш жапыште калык тӱвыра, йӱла нерген шукырак пален налаш тырша, шке калык вургемым, куштымашым ужнеже, мурым колыштнеже. Фестиваль кажнылан урок семын лийын, шонем. Марий Эл Республикыште театрлан кугу тӱткышым ойырымо шижалте: полат кӧргыштӧ яндар, оза-влак моштен кучат, а эн тӱҥжӧ — виян труппо-влак улыт.
— «Майатул» деч мо эн чот шарнымашешда кодеш?
— Кирсикка Моринг, театр критик, (Финляндий):
Марий Эл Республикыш кажне гана куанен толам. Йошкар-Ола — мотор ола, йырваш ару, оралте-влак шинчалан перныше улыт, калыкат тыште – поро кумылан, унам вашлийын моштышо. А фестиваль шуко жаплан шарнаш кодеш, поснак Василий Пектеевын шындыме постановкыжо чот келшен. Тыгак карел, курыкмарий театр-влакын пашашт ойыртемалтше улыт. Кокымшыжым шинчавӱд йӧре онченам, вет шучко сарыште мыйынат ачам лийын. Финляндийысе концлагерьыште мыняр шуко салтакын ӱмыржӧ кӱрылтын! Спектакльыште артист-влак рольым сайын модыныт, образышт гоч тусо пагытын тамжым шижыктышт. Ойган муро-влакат чонем туржыныт.
Алевтина Байкова мутланен.
«Марий Эл» газет, 2018 ий 23 ноябрь