Кажне театр чолга ш?дыр гай волгалт шогышо уста артистше дене чаплана. 1930-1940-ше ийлаште Марий театрын сценыжым тыгай ш?дыр гай кок ?дыр — марий калыкын моткоч й?ратыме, талантышт дене ойыртемалтше актриса-влак Анастасия Филиппова ден Нина Конакова — волгалтарен шогеныт.
Мо о?айже, коктынат ноябрьыште шочыныт. Настя 1912-шо ий 12 ноябрьыште Чарла олаште, а Нина ик ийлан варашырак – 1913 ий 21 ноябрьыште Куже?ер вел Конганур ялыште. Марий театрыш актрисылан пашам ышташ т?рл? жапыште толыныт: Настя – 1929 ийыште, а Нина – 1935 ийыште. Тыгеракын т??алын кок мастар актрисын усталык корнышт. Таче Нина Конакова нерген каласкалем.
Нинан ачажым, Александр Фёдорович Конаковым, Марий кундемыште писатель-драматург («Поран», «Тулык ?дыр», «Ику», «Кунавий» пьесылажым палена), туныктышо да мер пашае? семын палена. Нунын ешыштышт театр, спектакль, музыка нерген шуко мутланымаш каен шоген. Изи Нинат мураш, почеламут-влакым каласкалаш моткоч й?ратен. Юмо ?дырлан пеледыш гай моторлыкым, ш?шпык гай яндар, сылне й?кым п?рен. 1922 ийыште, Нинан индеш ияш улмыж годым ачаже илыш дене чеверласа, тудлан улыжат 35 ий веле лийын.
Йошкар-Олаште шымияш школым тунем лекмекыже, Нина 16 ияшак Горький оласе музыкальный школыш тунемаш пура. 1930 ийыште ке?ежым каникуллан п?ртылмыж годым Йошкар-Олаштат музыкальный студийым почмо нерген пален налын да тышанак тунемаш кодын. Но вашке тушеч театральный студийыш вонча. А 1931 ийыште Йошкар-Олаште искусство техникум почылтеш, да ?дыр тудым 1935 ийыште отличиян диплом дене тунем пытара. Тыге Нина Конакова марий сценыште модаш т??алеш, к?чык жапыште кугу чапым сулен налеш.
Чаманаш гына кодеш, Нина Конаковам марий сценыште ужаш мемнан тукымлан п?ралтын огыл. Но тудын кугу талантан актриса лиймыж нерген пырля ыштыше артист йолташыже, драматург, режиссёр-влакын возен кодымо поро шарнымашышт ?мыр мучко кугешнаш да тудын усталыкшылан вуйым саваш таратат. Нине шарнымаш Г.Зайниевын «Илышын воштончышыжо» книгаштыже савыкталтыныт.
Техникумышто тунеммыж жапыштак, 1934 ийыште Нина Марий театрын сценыштыже А Островскийын. «К?дырчан й?р» драмыж гыч Катеринан рольжым Анастасия Филиппова дене когыньыштлан модаш пуат. Кажныже шке семынже, посна характеран, ойыртемалтше образым чо?ен. Но тунам Нина Конакова Анастасия Филиппован модмыжым поснак кугу к?кшытыш шынден ойлен.
Ик рольымак кок тале артистлан пуымо годым нунын модмыштым эре та?астарен ончаш логалын. Тыгак лийын С.Г.Чавайнын «Акпатыр» драмыштыжат. Тале марий калыкын атаманже Акпатырын рольжым тунам артист Василий Якшов моткоч келыштарен, а тудын ?дыржын, Эвикан, образшым, Настя ден Нина т?рл? жапыште чо?еныт. Настя Филиппова тиде рольым пе?гыдыракым, виянракым ончыктен гын, Нина Конакован Эвикаже пушкыдырак, лиричный, лывырге кумылан марий ?дыр лектын. Такшымат Нина Конакован модмо героиньыже-влак лач тыгаяк лыжга кумылан, южгунамже актрисын шкенжын личностьшылан келшен толшо койышан лийыныт. Тудын кажне гана сценыш лекмыже зритель-влаклан мондалтдыме вашлиймаш семын кодын.
«Был один неоспорительный факт, — возен М.Шкетан л?меш Марий театрын ончычсо т?? режиссёржо С.С.Кириллова. – Очень сильные соперницы – Анастасия Филиппова и Нина Конакова, Прасковья Смирнова и Анастасия Тихонова. Это были крупные фигуры в истории Марийского театра, и по праву исполняли главные роли». Сарра Степановна изирак улмыж годым аваж ден (А.Г. Страусова, РСФСРын сулло артисткыже) пырля эре театрыште артист йоча-влак дене жапым эртарен. «Мемнан театрна» книгаштыже тудо воза: «Особенно мы любили Нину Конакову. Называли её «Ниночка Конаковочка». Она была не только красива, она излучала вокруг себя нежность, доброту, и она серебристо смеялась. Мы всё время стайкой кружились возле неё и старались незаметно дотронуться до Конаковочки, так как думали: если дотронешься рукой, то будеш таким же красивым».
«Нина Конакова искусствышто чевер кече гай ыле, кузе тудо чаплын С.Чавайнын «Илыше в?д» спектакыльыштыже Юмын ?дыржым модын! Ме тудым Юмын ?дырешак ужын пагаленна», — возен шке шарнымашыштыже РСФСР-ын сулло артистше Г.М.Пушкин. Тудо актрисылан шкаланжак ойлен: «Нина, Те мыланна Юмо улыда. Ме ончыланда сукен кумалаш ямде улына. Тендан дене вашлийын, пашам пырля ышташ логалмым пеш кугу пиаллан шотлена». Чынак, спектакльыште Нина Конакова дене партнер семын модаш п?ръе? артист-влак пеш кугу честьлан шотленыт. Но шукыж годым Нинан воктене ик эн тале партнёржо лийын — тиде Василий Якшов. Нуно коктын мыняр рольым шочыктеныт! Тиде — «К?дырчан й?р» драмыште Борис ден Катерина, «Платон Кречет» спектакльыште Платон ден Лиза, «Акпатр» драмыште Акпатр ден Эвика, «Дубровский» спектакльыште Дубровский ден Маша Проскурова, «Саликаште» — Эчук ден Салика.
1938 ий, 5 апрель. Марий театрыште С.Нколаевын «Салика» спектакльын премьерыже эртен. Артист-влак кугу кумыл дене модыныт. Театрыш калык шуко погынен. Спектакльым икымше марий профессиональный режиссёр А.И.Маюк-Егоров шынден. Тидын нерген пьесын авторжо Сергей.Николаев тыге шарнен возен: «Спектакльм ямдылаш т??алме годым «Полатовын с?анже» вариантыште Салика рольым Анастасия Филиппова ямдылыш, образым тудо чаплын с?ретлыш, но режиссёр А.И.Маюк ты рольым пеш самырык, но талантан артистка Нина Конаковалан пуыш (Настя кеч режиссёрын ватыже лийын гынат, шке койышыж дене утларакше Марина рольлан келшен. – М.М.).
Конаковаже кап-кылже, шке моторлыкшо денат, ш?шпык гай сылне й?кш? денат Саликан образшылан пеш келшен, пуйто лач тиде рольлан п?ралтын. Москва гыч толшо писатель ден критик-влак тудын модмыжым пеш к?кшын акленыт. Чынак, Нина Конакова «Саликан» л?мнержым н?лташ шке талантше дене кугун полшен».
Ты спектакльыште Полат Акпайын рольжым артист Ф.Т.Москвин модын. Тусо жапым шарнен, тудо возен: «1946 ий гыч т??алын, С.Савельевын «Саликам» угыч шындымешкыже шагал гын кок ш?д? утла гана Полат Акпайын «коваштыжым» мыят чиен онченам да т?рл?-т?рл? койыш-шоктышан Салика-влакым виеш марлан налаш пижедылнам. Кеч-мо гынат Нина Конакован Саликаж деч коч чапле Салика лийын огыл! Лач тудын дене веле ш?м-чон канен, шер теммешке модалтын. Нина Конакова икана мылам ойла: «В?дыр, тый мом шонет, а? Са?гат гычат так шелам! Вара умылет… Йолагай! Эрдене вич шагатланак тол! Чыла сценкым угыч шерген лектына! Уке гын, чеверын!» А мо шонет? Мийышым вет. Иктаж лу пачаш ваш-ваш «шергын лекна». Премьер пеш сайын эртыш».
1937 ий гыч Марий кундем ш?лыкан саманыш логалеш, чыла вере репрессий озалана. «Культ личность» манме пагытыште театрыштат, искусство аланыштат ончыл е?-влакым титаклымаш, уло-укем кычалтылмаш, икте-весе ?мбак шинчаора шойыштын лавырам кышкымаш, т?рл? шучко статьям пижыктен пуымаш койыш шарла.
Тыгак лийын автриса Анастасия Филиппова, да тудын пелашыже, режиссер А.И.Маюк денат, театр вуйлатыше да артист-влак денат. Теве А.И.Маюк ден А.Филипповам театр гыч поктен колтат, ик жап угыч пашаш налыт, но вараже садак арестоватлен, тюрьмаш петырат. Марий театр трагедий ш?лыш дене ила. Тыгай шучко илыш дечат утлаш шонен, 1939 ийыште Нина Конакова ешыж дене Белоруссийыш илаш кусна. Тушто тудо ик ийым Поль…со, вес ийым Минск оласе театрлаште пашам ышта, белорус йылме дене шындыме спектакльлаште сайын модеш. Тунамсе газет-влак тудын модмыжым моктен возеныт.
1941 ий. Кугу сар жап. Ятыр артист элнам фашист-влак деч аралаш кая. Тиде ийыштак Минск ола гыч Нина Конаковат Йошкар-Олашке эвакуироватлалт толеш. Тунам Марий театр уэш ылыжаш т??алеш. Сар каен шогымо жапыште Н.Конакова «Сар деч вара куд шагат кастене (В.Гусевын) спектакльыште Варям, А.Григорьевын «Руш актёрын ?дырж?» пьесыштыже Верам, В.Шкваркинын «?рдыж е?ын йочаже» комедийыштыже Маням модеш. Тиде ийыштак Марий театр С.Николаевын «Элнет серыште» пьесыжым шынден. Ик т?? рольым — лесопунктышто шофёрлан ыштыше, эвакуироватлалт толшо эстон ?дыр Лейда Колонейсым — Нина Конакова пеш устан модын келыштарен.
«Тиде самырык да чулым эстонка шофёр ?дырым чон шижын ончетат, тудын пелен шинчын, кудал колтымет шуэш. Тылеч ончычсо марий ?дыр-влак дене та?астараш гын, й?д ден кечым вашталтен шындыме гай вашталтен модеш. Вет йылме акцентшымат с?ралын шочыктен келыштарас!» — возен артист Ф.Москвин.
Лач тиде спектакльым 1945 ий ке?ежым Юл кундемысе национальный театр-влакын пашаштым ончымо смотрышто Марий театрын се?ымашыже семын палемдыме. Тиде ийыштак Нина Конаковалан «Марий АССР-ын сулло артистше» к?кш? званийым пуат.
«Нина Конакова – чынак й?ратыме актриса, — каласкала умбакыже Ф.Москвин. — Тудын усталыкшым аклен, ш?ртнь? мутан поэмым возаш гын веле, очыни, серлагаш лиеш. Аярын вургыжшо ш?мым шижын, писе, чолга шинчашкыже тура ончен да ший о?гыр гай яндар, шыма, мецц-сопрано й?кшым колыштын, к? Конакова дене ик гана партнёр лийын модын ончен гын, тудым курымеш ок мондо».
Н.Конакова нерген Марий театр дене ?мырешлан шке илышыжым кылдыше драматург, музыкант, с?ретче, дирижёр Н.М.Арбан моткоч кугешнен возен:
«Вокалым тунемаш кая ыле гын, Нина Конакова пеш сай мурызо лийын кертеш ыле. Но тунам марий искусство техникумышто вокальный класс лийын огыл. Туге гынат Нина сар деч ончычат, война жапыштат концертлаште солист семын сценыш лектын. Тудын мурыжым калык эреак шокшын вашлийын: Мутлан, мурен тыгай й?ратыме мурыжым:
М?ндыр куэн лышташыже
Выньыклан налын шумеш.
Лишыл ломбын лышташыже
Л??галташ налын шумеш…
(калык муро).
Нина Конакова кушташат пеш мастар лийын. 1938 ийыште ке?ежым ик концерт годым ме коктын куштышна. Мый — Чарли Чаплиным, тудо — мыйын йолташемым. Номерна лач тугак – «Чарли Чаплин и его подруга маналтын».
Да-а, шоналтем да туге чучеш, пуйто Нина Конакова мландевалне шочшо сылне марий ?дыр огыл, а кава гыч ик татлан мландеваке волышо Ош Юмын й?ратыме ?дырж?. Тудым ужаш шонен, калык театрышке кажне гана вашкен, поэт-влак тудлан шке поэзийыштым п?лекленыт. Тиде — Миклай Казаковын «Марий артистка», Алексей Январёвын «Нина Конаковалан» стихышт-влак.
А драматург-влак ?шаненыт: нунын возымо пьесым шындыме годым рольым модшо коклаште Нина Конакова лиеш гын, спектакль чаплын лектеш. Да, лийын тунам тыгай к?кш? лектышан Нина Конакован творческий илыш ЭПОХЫЖО!
Ты актриса марий театрыште 10 ий наре веле ыштен гынат, мондалтдыме образ-влакым шочыктен. Саликам устан, икымше гана модмо рольжо ончыклык марий ?дырамаш-влакын идеалже семын ?мырешлан кодеш. С.С.Кириллова Н.Конакован Марий театр гыч кайымыж нерген пеш ойганен возен:
«Постепенно Нина Конакова стала отходить от театра. А вскоре покинула его. Уехала с мамой и с двумя детьми из республики навсегда. Это была большая потеря…» Шочмо марий кундемым кудалтен кайымекыже, Нина Александровна Пермь кундемысе Березники, Угарман велысе Дзержинск олаласе руш драма театрлаште артисткылан 20 ий наре тырша. Лишыл йолташыже-влак дене кылым йомдарен огыл, серыш гоч веле шкенжын илышыж нерген шижтарен шоген.
Но икана Нина Конаковалан Йошкар-Олашке толаш пиал логалын. 1964 ийыште Дзержинск оласе руш драмтеатр гастроль дене коштмыж годым Марий театрын сценыштыже выступатлен. «Рассудите нас, люди» спектакльыште Н.Конакова пытартыш гана модеш. Тунам тудым уэш ужаш шонен, калык театрыш вашкен…
1986 ийыште лачак шочмо тылзыжын, 25 ноябрьыште, Нина Александровна Конакован илыш ш?ртыж? к?рылтын, тунам тудлан 73 ий темын.
Мария Матукова
Фотоснимкыште Н.Конакова, 1935 ий.
«Кугарня». 2011 ий 18 март