«Майатул» фестивальын программыжым М.Шкетан лӱмеш Марий драме театр «Монча кечын» спектакль дене почын. Кӧ репертуарым шекланен гын, вашталтыш лиймым ужын. Чын, ондак М.Шкетанын ойлымашлаже негызеш Г.Гордеевын «Сӧсна поминка» пьесыж почеш шындыме спектакль палемдалтын ыле. Но 17 октябрьыште «Монча кечын» премьерым модмо годым калыкын ты пашам пеш шокшын вашлиймыжым шотыш налын, фестивальыш лачак тудым лукташ кутырен келшыме. Пьесын авторжо чуваш драматург А.Тарасов. Марий йылмыш Г.Гордеев кусарен.
Сюжет линий нерген кӱчыкын каласаш гын, тудо тыгай. Ялыште шкет илыше Качырий куван кок эргыже — Виталий ден Георгий — унала толыт. Иктыже военный офицер, капитан, весыже журналист. Ава шоҥгемын, шкетланже йӧсӧ. Но тудын воктене ик тулык рвезе уло – Микуш. Шкеже кутырен огеш мошто. Тудо ынде Качырийын да тудын гаяк моло шоҥгыеҥын эҥертышышт. Вӱдым конден пуа, пум ямдылаш полша… Тыге шканже илаш «оксам ышта». Вес герой-влакын — аважын шинчаш ончаш тунемше Леша ден Маришан – икшывышт уке. Ӱдырамаш ава лийшашлан чылажымат ышташ ямде, эсогыл икымше гана вашлийме пӧръеҥ дене малашат. Эше ик ӱдырамаш уло – Соня. Еш илышым арален кертын огыл, ӱдыр-каче годым Георгийым чот йӧратен шынден улмаш, тудын лектын кайымекыже вес пӧръеҥым чонышкыжо пуртен кертын огыл, арака дене таҥлалтын.
Тыште у нимо уке, тыгай пӱрымашан еҥ-влакым кажне ялыште муаш лиеш, векат. Чувашийыштат, Марий Элыштат, Удмуртийыштат. Сандене тыгай историй ончышылан лишыл. А ава, тудын пӱрымашыж дене кылдалтше теме гын эре чоныш логалеш.
Антонина Антонован Качырийже эрдене кынелын Юмо деч эргыже-влаклан тазалыкым, серлагышым йодын кумалеш. А шкет илышлан ынде тунемын. Ушыжат кунамже лугалтеш, теве куд ий уждымо Виталий (Павел Ефимов) эргыжымат огеш пале. Ава чон шочшо пелен, шочшо чон кӱ пелен манын, кугезына-влак арам огыл ойленыт. Виталийже пеш тораште ила гын, теве Георгийже (Александр Бирюков) аважым шкеж деке илаш налын кертшаш ыле, шонет. Но … Ватыжын ачаж ден аваже иктыже кугу заводышто инженер, весыже медицине доктор улыт. Але вара нуно ялысе тыглай ӱдырамаш дене пырля илаш келшат? А пӧръеҥ семын шке мутым каласаш веҥе… ок тошт, векат. Ончышо авам шинчавӱд лекмешке чамана. Пьесысе изи персонаж – Микуш – спектакльыште кугу тӱткышым шке ӱмбалныже куча. Сергей Даниловын чока (кокок) рвезыже – Юмын эрге. Туге чучеш, тачысе торжа илышыште тудын чоныштыжо гына весым чаманен, тудлан полшаш кӱлеш манме шижмаш да умылымаш ила. Еҥ-влак коклаште кугу йӱкын мутланымаш лекме годым тудо тыманмеш толын лектеш да осалым поктен колта. Качырийын илыш гыч кайымыжланат тудо эн чот орлана. Эсогыл шомакше лектеш. Тиде актер кеч-могай рольымат, лийже тиде комедий але драме, келгын чоҥа. Но тыште тунар чот образыш пура, ончышо тудлан пытартыш шӱлыш марте ӱшана, тудым кунамже воштылеш гынат, чамана.
Режиссер Роман Алексеев ты спектакль куштылгын огыл шочмо нерген палемдыш. Икымше гана лудмо годым йӧршеш вес тӱрлӧ паша лийшаш улмаш. Но икмыняр жап гыч тушко пӧртылмеке, теве тыгай лектын.
А тиде материал почеш лачшымак тыгай спектакль лийшаш ыле манын палемдышт критик-влак. Кеч нунын кокла гыч кажныжын шке шонымашыже лийын. Теве Нияз Игламов спектакльым чыла могырым орлен пытарыш. Тудын шындыме кажне йодыш почеш гын, мый тудлан семынем ваштарешлыше йодышым пуэм ыле. Мутлан, ойла: « Пале огыл, действий могай пагытыште кая?» – А тиде тунар кӱлешан мо, таче, лу ий ончыч, кодшо курымысо кандашлымше ийлаште. Проблемыже тунамат лийын, тачат: ава икшывым ончен кушта да шкет шинчен кодеш. Але весе: «Мый ом уж, кӧ, мо верч тургыжланен ончаш лиеш». А залыште калыкше вара молан кунамже тунар чымалтеш, тӱткӧ лиеш, карме чоҥештымо шокта, кунамже совым кыраш тӱҥалеш. А мучашлан зал гыч кугурак ужашыже шинчавӱд дене лекте. Кирсикка Морингат палемдыш: «Публика плакал, и я плакала». Пошкудо республик гыч критикым ик семынже умылашат лиеш. Шке манмыжла, тудо Марий театрыште ятыр чапле спектакльым ужын, тиде коллективын мом ыштен кертмыжым пала. Шарналтеш тыге ойлымыжат: «Кугерге» спектакльдам ончаш Казань гыч йолынат толаш ямде улам. Теве тыге: ик гана кӱкшытым ончыктенат гын, тушеч волен кайымеке, шылталыме тул коклашкат логалат.
Но моло критик-влакын тичмаш налмаште шонымашышт вес тӱрлырак лийын. Иктым чыланат палемденыт: драматургий материал лушкыдо годым пеҥгыде спектакльым ышташ неле. Тыште мом ыштен кертме гын, тиде режиссерын да актер-влакын тыршымыштлан кӧра. Актер ансамбль сай улмо палемдалтын. Армине Оганесян спектакльым режиссура, художественный да музыкальный сӧрастарыме могырым веле огыл, чыла актерын пашажым радамлен лончылен, тидыже поснак пайдале ыле. Спектакль сценыш эше кок гана веле лектын, сандене тудым ончыкылан саемдаш йӧн уло. Ты паша, можыч, фестивальыште ончыктышаш огыл ыле, но тудо ончышын кумылжым савыра, шонкалаш тарата. Зал гыч лекше кеч нылымше ужашыже «А мыйже авамын шоҥгылыкшо ласка лийже манын мом ыштенам?» манын шоналта гынат, пайда лиеш.
Ххх
Обско-угорский калык-влакын «Кече» театрыштын Ч.Айтматовын «И дольше века длится день» романже гыч налме легенде негызеш ямдылыме спектакльым критик-влак ик ой дене фестивальлык паша манын палемденыт. Тиде коллектив дене ме ондакат вашлийынна. Тудо але пеш самырык, 2003 ийыште веле чумыралтын. Но вес эллашкат лектын шуктен, «Майатул» фестивальыштат ынде ятыр гана лийын. Тӱҥалтыш жапыште тудо студий семын гына палдырнен гын, тений тудын нерген каласышт: тиде ынде кугу пашам шуктен кертше театр.
Ты гана ончаш темлыме пашашт кок ужаш гыч шоген. Иктыж нерген кӱшнӧ палемдышна. Весыштыже ӱдырамаш-колын тукымжо мландывалне шарлаш тӱҥалме нерген сюжетым эскерышна. «Спектакль мотор, стильный, келге, философский шонымашан. Режиссер ден актер-влакын пашашт иктыш сайын ушна, модшо-влак шонышо, лывырге, музыкальный улыт. Пеш келге палым чонеш кодат», — теве тыгай шомак-влак йоҥгышт каҥашыме годым.
Весымат палемдышт, театр «Шӧртньӧ маскым» налшаш верч таҥасымашке ушнен. Ну мо, куанена, родо-тукымнан-влак верч.
С.БЕЛКОВА.
«Марий Эл» газет, 2014 ий 27 октябрь