Марий театрын шочмыжлан 29 ноябрьыште 92 ий теме. Тиде жапыште кужу да неле корным эртыме. Тудын посна савыртышлажым тачысе к?кшыт гыч ужаш газетын тиде лаштыкышкыже чумырымо увер-влак икмыняр полшен кертыт, шонена.
Тений ке?ежым Наркомпрос, марий калыкынат шке йылмыж дене театрже лийже манын, кызыт ныл тылзылан 236040 те?гем пуэн… Марий-шамыч! Тыгань пашашке йывыртен-куанен пураш шоныза. Тиде театрым ыштен шуктена гын, вара тунам марий калыкат шке тошто илышыжым сценыште ужешат, сай илышыш возеш. Ужыда, родо-шамыч, кузе совет власть мыланна порым шона, кузе-гынат мемнам, тунемдыме, пычкемыш марий-шамычым, волгыдо, сай илышыш лукнеже, пеш чот туныктынеже!
Иван Беляев, 1919.
(Иван Тимофеевич Беляев-Ошламучаш – театрын организаторжо да икымше вуйлатышыже, режиссержо.)
* * *
Могай театр мыланна к?леш? Л?мж?ќ уло манашлан? Але марий калыкын искусствыжым чапландараш?
Вигак манман: чапле театр к?леш. Тудо кугыватын ?дыр олмыштат ынже лий, к?чыз?ќ олмыштат ынже лий, шке вийжым ончыктен моштыжо, таза кумылан лийже…
Театрын эн кугу сомылжо, эн кугу пашаже – яллашке лектын, спектакль-ым шындылаш, калыклан поро мутым ойлен кошташ. Тиде пеш кугу паша…
Марий театр спектакльым веле огыл шындылже, спектакль годым йылме верчат «агитацийым» ыштыже. Марий театрак марий йылмым карген кошташ т??алеш гын, вара могай шот?
М.Шкетан, 1923, 1927.
Предупреждение. Имеющиеся в рукописном (переписанном) виде мои пьесы «Ачийжат-авийжат», «Сардай», «Ормыж», «Шошым се?ен», «Утышо» на основании декрета об авторском праве ставить где бы то ни было, кроме Мартеатра, запрещаю. Виновные будут мною привлекаться к ответственности.
Автор М.Шкетан (Я.Майоров).
«Марийская деревня» газет, 1925 ий.
* * *
М. Шкетан пеш чот ойыртемалтше, путырак шкешотан айдеме ыле… Илаш, кочкаш-й?аш, чиен шогалаш й?нж?ќ укелан к?ра тудлан, векат, творчествым вия?ден толаш неле лийын…
Чавайным мый ятырлан сайынрак паленам. Мылам тиде тале драматургын кок пьесыжым – «Акпатыр» ден «Окса тулым» — шындаш логалын… Тудо актер-влакым й?ратен да нунын куштылго огыл пашаштым чот пагален. Сергей Григорьевич сайын умылен: репетиций годым актерлан поро шомакым пелештет гын, тудын чонжылан моткоч каньыле лиеш… Марий калык поэзийын сылнылыкшым мылам лачак Чавайн почын пуэн.
Н.Станиславский, 1969.
* * *
Шке ойжо дене, тошто марийын илышыжым т?с ончыктымо (воштончыш. – Ред.) гае ончыктымыж дене тудым (С. Чавайнын «Ямблат к?варжым». — Ред.) «классическая драма» манаш шотлан толеш. Чавайнын возымо ?наржым Пушкинын дене та?астараш лиеш».
В.Дмитриев, 1923.
* * *
Таче Маргостеатр фронтовик-шамычын ешыштлан да лишыл колхозласе ударник ден стахановец-шамычлан «Салика» пьесым яра шында.
Н.Смирнов.
«Марий коммуна» газет,
1943 ий декабрь.
* * *
Историй гыч: «Салика» спектакльым 1946 ий 7 апрельыште 100-ш?ќ гана, 1951 ий 8 апрельыште 200-ш?ќ га- на, 1956 ий 12 февральыште 300-ш?ќ гана (ты кечын Сергей Николаевын творческий пашажлан 25 ий теммым палемденыт), 1978 ий 23 мартыште, драматурглан 70 ий темме кечын, 700-ш?ќ гана модмо.
* * *
Его наш зритель полюбил
(Еще полюбит втрое)
За то, что образы раскрыл
Своих родных героев.
С театром вместе он растет,
Талант его сверкает.
И с каждым годом все вперед
Идет артист Якаев.
Вот он со шляпой (в ней перо) –
Герой другого мира.
Но это «Счастье» привело
Его к ролям Шекспира.
Е.Виллахов, 1950.
(Тунам И.Якаев «Пиал» ден «Йо?ылыш комедий» спектакльлаште модын.)
* * *
Кызыт М.Шкетан л?меш Маргостеатрыште А. Островскийын «К?дырчан й?р» драмыжым ончыктат. Ик т?? рольым, Кабанихам, Марий АССР-ын калык артисткыже А. Страусова устан модеш… Тудо шкаланже творческий алмаштышым ямдылаш тыршен да тырша. Сарра ?дырж?ќ Ленинградский театральный институтым тунем лектын да Маргостеатрыште пашам ышташ т??алын. Тудо Н.Арбанын «Янлык Пасет» пьесыштыже Чачавийын, С. Антоновын «Тумер ялын мурыштыжо» Фенян, Ф. Шиллерын «Й?ратымаш ден осал чоялык» драмыштыже Луизан образыштым мастарын чо?ен… Аважат, ?дыржат кугу общественный пашам ыштат.
Н.Потапов, 1956.
(Илен-толын, С. Кириллова режиссер, Марий Элын калык артисткыже лийын.)
* * *
Тышан верланыш м?кш отар
Чавайнын,
Мачук н?лтале вуйжым сорлык
ваштареш,
Марий Элемже, шортын,
Саликам чаманыш,
Акпатыр вуйжым пыштыш
эрык верч сареш.
Сирень, акаций, писте пушын ямжым
О? тичак подылын, ке?еж й?д
ваштареш
Тышан вучен Санюкна ?дыр та?жым
Эр кечым вашлияш ?шанле
эр велеш.
Баян мурен тыштак, татулык
семым ло?ын,
Ола уремыште с?аным тарватен,
Й?ратымашын вийже туржын
рвезе о?ым,
Чылам мучашдыме пиал дек
таратен…
Саклен ышна керт т?тырет
пуч й?кым,
Шун ш?шпык лач тегак пазарыште
ш?шка,
Кудалтышна, шотлен окк?ллан,
ш?кыш,
Ш?мнам, «ушан вуйна» ден
шоныде, т?шкан.
Кидна ок шу шындаш онар
пуше?гым
Акпатыр ден Мачукым курымлан
шарнаш,
Й?кна ок лек, ир койышна вошт
ше?ын,
К?сле сем гай йо?галтын ылыжтен
йырваш.
А калыкна чо?ен усталык суртым,
Ик ешла чумыргалын, куанен илаш.
Ончалын, ка?ашен, чон ойым луктын:
К?леш шке й?лана верч вургыжын
й?лаш!
Ю.Рязанцев.
(1986 ийыште пужымо тошто театр нерген почеламут гыч ужаш.)
* * *
Лучко ий ончыч училище гыч театрыш ќ?рмалген тошкал пурышым… Первый гана С. Николаевын «18-ше ий» пьесыштыже Япык рольым модын пуышым. Тылеч вара пеш шуко пьесыште ятыр образым ышташ логалын. Кузе нуно лектыныт — калык каласа. Но мый калыкым куандарышашлан актер мастарлыкем т?рыснек пуаш тыршем.
Калык артист лияш – пеш кугу честь. А к?лан шуко пуымо,тудын деч шуко йодалтеш. Калыкын йодмашыжым шукташ чыла моштымашем пуэм.
И.Россыгин, 1954.
* * *
Марий театр! Колам гын тиде
мутым,
Я тудын лишке кугешнен мием,
Кыра ш?мем т?рштен
лекшашла утыр
Пиал ден темше рвезе о?ыштем…
Ончен шинчем… Вот сценыш
лекте ?дыр.
Могай мотор! ?пшат к?ляш гай ялт.
А й?кш?ќ – о?гыр, шем шинчаже –
ш?дыр,
Чучеш мылам: мыят модам пырля.
Кертам мый модын чулым
Азаматым,
Пурен кертам та?ем верч
кредалаш.
Муам ш?м-чоныштем тугай куатым
Пиалым сут-влак деч
се?ен налаш!..
З.Краснов, 1962.
(Майя Романовалан п?леклыме «?шане, Айвика» стих гыч.)
* * *
1967 ий январь кыдалне газетлаште кече почела увертарыме: 20, 21 да 22 январьыште — Н. Погодинын пьесыж почеш «Пычалан е?» спектакльын премьерыже. Но 20 январьыште вес увер пуалтын: с?рым?ќ премьера ок лий, ончылгоч налме билет чынлан шотлалтеш, спектакль кунам лийшашым вара каласена.
Редакций деч: материалым мучаш марте луднеда гын, 2011 ий 24 декабрьысе «Марий Эл» газет номерым але газетын PDF электронный версийыжым лудса.
Электронный подписке нерген ешартыш информацийым http://www.mariel.org.ru/podpiska/4145-jelektronnyjj-podpiska.html интернет лаштыкыште муаш лиеш.
С.Кузьминых, 1989.
И.Ванаев ямдылен.
«Марий Эл», 2011 ий 24 декабрь