Салика нерген шомак лекте гын, лудшылан каласен кодыман: тиде произведенийым ик автор умбакыже шуен возен. Кызыт вет сериал-влак модышто улыт. Але теве «Ирония судьбы…», «Служебный роман» фильм-влакым шуен да тачысе саманлан келыштарен угыч шындыме. Тыгаяк шонымаш дене пашам ыштен, очыни, «Салика бурлак гыч п?ртылеш» драмым возышо Кожламарий. Каласыман, Сергей Николаевын классикыш савырныше тиде произведенийже кокымшо гана драматург-влак кидыш логалеш. Ик ганаже Вячеслав Абукаев-Эмгак тудым тачысе кечылан келыштарен савыртыл возыш. Тудым е?-влак т?рлын вашлийыч. Иктыже сайлан шотлыш, весыже вурсыш. Теве ынде кокымшо айдеме тудым шке вариант¬ше дене темла. Мо нерген воза автор? Кум ий гыч Салика бурлак гыч п?ртылеш, Эчук шоло волтымо годым пырня йымаке каен манын увертара. Уэш тудым Полат Акпай й?кташ толеш. Ындыже Саликам Чопай шканже ватым ышташ шолыштнеже. Вет тудын Маринаже вес ялыш марлан лектын. Но Салика огеш келше. Икманаш, Сергей Николаевын стильжым арален коден, т??алтыште сюжет шотышто чылт тудын кышаж дене кайыме. Вара рашемеш: Салика марий ?дырат огыл улмаш. Тудо татар еш гыч. Йоча п?рт гыч марий ешыш ашнаш налыныт. Теве тыланда савыртыш гын, савыртыш. Тидат веле огыл. Действий т??алтыш гыч лу ий эртымеке, Эчук толын лектеш, а Саликам калык тушман семын поген на?гаят. Лудаш о?ай, конешне, авторын фантазийжылан куанаш да к?ранаш гына кодеш. Но тидын годымак тиде произведений мучко Василий Регеж-Гороховын «Кугезе муро», Сергей Чавайнын «М?кш отар» пьесыштын «кышашт» палдырна.
Кыша нерген мут лекте гын, А.Куприяновын «Сылвика» трагедийжат драматург Константин Коршуновын «Аксар ден Юлавийжым» шарныкта. Константин Коршуновын произведенийыштыже ?дырлан к?ра поян ден незер марий-влак коклаште вашпижмаш ончыкталтеш гын, тачысе автор марий ден одо-влакым ваш шогалта. Такше историйыште тыгай ойсавыртыш уло: чыла сар т?нямбалне ?дырамашлан верч ылыжеш. Тыштат кок пошкудо калыкым вашпижмашке марий рвезе Атамбай ден одо ?дыр Сылвикан й?ратымашышт шукта.
Ик произведенийымат тачак шындаш лиеш манын, мучашке шуктымо огыл, палемденыт жюри член-влак. Но такше улыт сюжетым чаткан вия?ден толшо произведений-шамыч. Мутлан, Анид Сарпушын «Корнывож пеледыш», Ростик Балиусын «Й?дшат кужу» (Саманжат осал) пьеса-влакым автор-шамыч кертмышт семын тичмаш произведений семын ямдыленыт. Вес йодыш – содержаний могырым келгемдаш лиеш да к?леш.
Теве «Й?дшат кужу» драмын йылмыже сай. Модшо йыгыжтарышын шуко огыл, действий икшырымын вия?еш. Уто шомак, п?тыркалымаш уке. Адакат тачысе кечылан келшыше социальный проблема тарваталтеш. Шкет ?дырамаш, Дуся, самырыкше годымат пиалым муын огыл, качымарийже м?шкыра?ден да коден каен. Шольо ден шешке шке койышышт дене ял гыч лектын каяш таратат. Олаште дворниклан ыштен налме пачержым вараже кечывалвел гыч толшо е? ондален поген налеш. Автор южо семын ик могырыш огеш лупшалт. Ошо ден шемым моштен келыштара. Теве кечывалвел гыч толшо Армен илалше ?дырамашым намысдымын ондала гын, йолташыже, Вазген, вес шонымашан, вес семын илыше айдеме. Тудо Арменымат осал койыш деч кора?даш тырша, вараже уремеш шинчен кодшо Дусямат кычалеш. Но вараш кодеш, тудыжо кылмен кола. Тыште адакат айдеме-влак кокласе отношений ончыл верыш лектеш. Тиде калык сай, тудо т?рыснек осал манын ойлаш нигузе ок лий. ?рдыж гыч толшо-влакат икгай огытыл, марий коклаштат т?рл? лектыт. Теве Дусян ял пошкудыжак, Римма, орлыкеш вочшо ?дырамашым кочкаш шындашат жапым ок му, кеч ик й?длан малаш пурташат ок к?н?. А полиций? Полицийлан уремеш кодшо айдеме ок к?л… Икманаш, чынжымак осал саман. Ниг?лан ?шанаш огеш лий, ниг?лан э?ерташ.
Мый шкеже, мутлан, лудшыла, пьесым вигак сценыште ужам. А могай шонымаш дене лектеш ыле спектакль гыч ончаш мийыше е?. Ушышкыжо, чонышкыжо тудлан иктаж-могай туто пырче возын мо? Тиде туто пырчыже чыла жанрыште лийын кертеш: драмыштат, комедийыштат, фарсыштат. Тидын могырым ончалмаште Элнетын «Й?ратымаш л?м дене» кызытсе илыш историйже палемдалт кодшаш, очыни. Тыште мораль манмет уло. Адакат – й?ратымаш, самырык-влак кок¬ласе кыл. Но тушко кугурак-влак ш?шкылт пурат. Мутат уке, кеч-могай ача ден ава шке икшывым пиаланым ужнеже. Пытартыш жапыште тиде пиалже шукыжо окса да поянлык, паша вер дене аклалташ т??алын. Ш?м-чон поянлык нерген умылымаш ше?геке ш?калалтеш. Тыштат журналист Крылов шке ?дыржым, правительствыште ыштыше е?ын эргыжлан марлан пуэн пиаланым ыштынеже. Но чыланжак эше ужалалташ кумылан огытыл. Самырык-влаклан йо?ылыш ошкылым ыштыме деч кора?даш полшышо-влак улыт. Да Надя ден Олег шкештат шке пиалышт верч кучедалыт.
Конкурсыш материал, чынжымак, кугу пурен. Шукыж дене пашам ышташ гын, сценыш лукмо марте шукташ лиеш. Тыгай радамыш пуртыман Екатеринбургын «Кас. Кас…», А.Шойын «Илыш почеш», Чодыра марийын «Вашлиймаш» пьесыштым. Чылаштыжат тема, проблема улыт. Но нуным, манмыла, содержаний, йылме, грамматика могырым шерман, шоктман да арва деч эрыктыман. Теве «Вашлиймаш» шотышто гын тыгай шонымаш шочо: тиде автор ала марий йылмым пеш начарын пала, ала рушла шона да марла воза, ала рушла гыч пеш ш?кш?н кусара. Тыге ойлаш пример-влак таратат. Ончалза теве тыгай ойсавыртыш-влакым: «Кунам нунын шопо чурийыштым ужам», «Й?двошт мыняр вий уло куржна», «Мый м?шкыр налмым пален омыл». Марла шонен, тыге возаш огеш лий.
Вес т?шкашке пуртыман Семендей Байбулатов-К?васан «Шорык¬йол кастене», Яшката Яришкевич-Иликбайын «Какшан вальс», П?тыр Семендейын «С?сна синдикат», Сэскэм Санюкын «Унчылвуясавырголтыш» пьесыштым. Кужу улыт, модшо-влакын л?мышт огыт шарналт, лудмо годым, кудыжо к? да мо манын, ше?геке савырнылаш логалеш… Йылме поян. Но драматургий жанр к?чыкын да раш ойлымым йодеш. Нине пьесылаште шонымаш шомак коклаш йомеш.
Светлана БЕЛКОВА,
жюри член.
Ынде шомакым эше икмыняр жюри членлан пуэна
Олег Иркабаев, Марий самырык театрын художественный вуйлатышыже:
Конкурс вия? толеш манын каласен ом керт. Но кажне конкурсышто мо гынат уло. Тений театрыште шындаш й?рш? кок пьеса палемдалте — тиде уже се?ымаш. Тичмаш налмаште, иктаж вич пьеса нерген кутыраш лиеш. Конкурс содержаний могырым огеш келгем гынат, кумда? толеш. Т??ж?, процесс кая, а тудым вия?даш лиеш. Теве Самырык театр пелен драматург Геннадий Гордеев творческий лабораторийым почын. Тушко возышо-влак погынат, ка?ашат, икманаш, конструктивный мутланымаш кая. Но тиде гына шагал. Мемнан шонымаште, семинар лийшаш. Ме тудым эртарыме шотышто программым возышна да культура министерствыш колтышна. Семинар шагал гын кок арня жапым авалтышаш. Иктаж каныме вереш погаш лиеш. Тушко т?рл? кундемлаште илыше да возышо-влакым кондаш к?леш. Семинарым эртарыме форма т?рл? лийын кертеш. Мутлан, пьесым лудмо деч вара актер-влак ала-могай ужашым туштак модын ончыктен кертыт. Москва гыч л?мл? драматургым ?жаш лиеш.
Весе, тиде конкурс правительство к?кшытышто полышым йодеш. Татарстанысе драматург, мутлан, шке пашажлан оксам шуко пачаш шукырак налеш. Театрыште шуко пьесым шынден огына керт. Се?ыше пьеса кокла гычат эсогыл чылажак огыл сценыш лектеш. Но нуным калык палышаш. Мутлан, кеч изирак тираж дене эн сай пьеса-влакым посна книга дене савыктен лукташ лиеш. Икманаш, айдемын пьесым возаш стимулжо лийшаш. Шкенан виян драматургийна ок лий гын, театрнат национальный семын вия?ын ок керт. Тиде аксиома. Марий пьесын ш?лышыжак, к?рг? чонжак весе. Вес йылме гыч налме произведенийым кеч-мыняр сайын марла?даш т?чо, тудо садак марий ок лий.
Георгий Пирогов, поэт:
Драматургий нерген мутым лукмо годым кодшо курым т??алтышым шарналташ к?леш. Тунам театр-влак мо дене калыкым савыреныт? Постановка-влак злободневный лийыныт, сценыште кызытсе жап с?ретлалтын, ончышо-влак тушто тачысе кечым ужыныт. Кеч-могай театрын репертуарыштыжат тачат тыгай постановка лийшаш, тунам калык театрыш кошташ т??алеш. Эртыше конкурсым ончалаш гын, мый таче еш кокласе кыл нерген келгын возымо пьесым ужнем ыле. П?ръе? оксам ышташ ?рдыж кундемыш коштеш. Вате суртым кучен ила. Чылажат улыла чучеш. Но уке-уке да келшыдымаш лектеш, икте-весым умылыдымаш п?семеш.
А самырык автор-влак дене вашлияш к?леш. Мутланаш, возымыштым лончылаш. Тек нуно мемнан ойлымо дене таче огыт келше. Но тиде огыл т??ж?. Нунылан полшыман, нуным туныктыман. Уке гын ме нуным ончыкыжо йомдарен кертына. Драматургийыште у ш?лыш к?леш.
«Марий Эл» газет 2011 ий 9 ноябрь