Кодшо кушкыжмын, 15 октябрьыште, М.Шкетан лÿмеш национальный драме театр шкенжын черетан паша тургымжым почо. Тиде татым калык пайрем семынак онча. Ты ганат тыгак лие.
Сценыш эн ончычак саламлаш толшо-влак лектыч. Марий Эл правительстве председательын алмаштышыже, культур, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр М.Васютин 2013 ийын лÿмгечыжлан поян улмыж нерген эше ик гана ушештарыш да кызыт республикыште Финн-угор кечыла эртыме нерген палемдыш. Вара тудо артист Эдуард Яковлевлан Марий Эл Республикын Виктержын (Правительствын) Чап грамотыжым кучыктыш. Марий сылнымутын классикше С.Г.Чавайнын 125 ий темме ийын тудын лÿмеш кÿшнö ончыктымо министерстве «Калык верч тыршымаш» медальым ямдылен. Тудын дене театрын тыгай актержо-влак палемдалтыч: Алина Егошина, Сергей Данилов, Юрий Алексеев да Олег Кузьминых.
Марий Эл Кугыжаныш Погын вуйлатышын алмаштышыже, Оньыжа А.Иванов йылмым, культурым аралымаште да вияҥдымаште надыржым палемден, М.Шкетан лÿмеш театрын коллектившылан Кугыжаныш Погынын Таумутшым кучыктен. Тыгаяк Таумутым драматург Геннадий Гордеев налын.
Оршанке район администраций вуйлатыше А.Марышев Оршанке калыкын Майоров-Шкетанын лÿмжö дене кугешныме нерген палемден да писатель-классикын лÿмгечыжым эртарыме пайремыш ÿжын.
Но тÿҥжö тиде кечын, мутат уке, премьер спектакль лийын. Тиде Геннадий Гордеевын пьесыж почеш шындыме «Шкетан» драме.
Тиде лÿмым ужын, южыжо шоналта: тыгай спектакльже лийыныс. Лийын, но таче тудым вес сценыште, вес артист-влак модыныт. Да пьесымат автор тылеч вара келгемден, кумдаҥден возен. Весымат палемдыман: Геннадий Гордеевын пашаже М.Шкетан лÿмеш театрын сценышкыже икымше гана лектын.
Яков Павлович Майоров-Шкетанын лÿмжö марий сылнымутын веле огыл, калыкнан историешыже шöртньö буква дене возалтын. Тудо тÿрлö жанрыште возымо литератур произведений дене веле огыл палыме. Тиде айдеме марий театрым вияҥдымашке кугу надырым пыштен. Лач тидымак почын пуа автор шке пьесыштыже.
Спектакль йöратымаш сцене дене тÿҥалеш. Якып шке ялысе ÿдырым, Маринам, кок гана йÿкташ миен. Но ÿдырын ачаже, Яким, тореш лийын. Кок самырык чонышто йöратымаш тул йÿлымым тудо шотышкат ынеж нал. Яковын газетлашке тÿрлö статьям возгалымыже тудлан ок келше. А теве Майоров рÿдолашке толеш. Тылеч ончыч тудо марий театрыш «Сардай» пьесыжым пуэн. Туштыжо ты пашам репертуарыш налыныт, рольымат шеледеныт. Но… паша лугыч лиеш. Театрым петырыме нерген пунчал лектеш. Кугыжаныш, казнаште окса уке дене умылтарен, руш труппым веле кодаш келшен. Тыштак Яков Майоров Сергей Чавайным вашлиеш. Тудо возгален шогышо авторым газет редакцийыш пашаш ÿжеш. Яков Павлович ялыш миен толаш жапым пуаш йодеш. Адакат тудын йöратымаш дене когарген орланымыже ончыкталтеш. Тиде татыште чонлан изиш кÿчымын чучын колта. Кузе тыге? Тыгай кугу туткар – театр петыралтын, а тудо йöратымаш верч ойгыра, шоналтет трукышто. Шкетан – таче мыланна кугу личность, сандене тудым вигак ситыдымаш верч тавадаҥ шогалшым ужмо шуэш. Но автор (сылнымут произведенийыште тыгак лийшаш) ден режиссер Василий Домрачев действийым эркын вияҥден толыт. Тудо, алмашталтын, я ялыште, я олаште эрта. Тидлан сценым условно шелме. Ик могырышто — ÿстел да печатлыме машинке, вес могырышто — ялысе кудывечым ончыктышо декораций. Действий кайыме верым рашемдаш тыгак шеҥгел планыште ял, театр да административный оралте-влак сÿрет да тул вашталтме полшат.
Геннадий Гордеев Майоров-Шкетанын илыш корныжым хронологий семын каласкален огеш кай, тудо тÿҥ верым писательын кöргö чон шижмашыжлан ойыра. Тичмаш налмаште, ик айдеме, тудын йыр улшо еҥ-влак гоч колымшо курым тÿҥалтышысе пагыт почылтеш. Тиде жап, чынжымак, куктежан лийын, еҥ-влакын психологийыштым тодыштын. Ала тошто семын илаш кодшаш, ала Совет властьын темлыме корныжым ойырышаш? Юмылан кумалмыже але тудын деч кораҥме, шкет озанлык дене илыме але колхозшо сайрак — теве могай корнывожышко конден илыш калыкым. Яков Павловичат ты тул коклаште йÿлен. Тудым шке чонжо, ушыжо (кеч шкеже тунеммем шагалрак манын єкынен ойла) дене ончыко кайынеже, тошто коса деч шке веле огыл, калыкым утарынеже. Чыла тидыже «Йошкар кече» газетыш савыктыме статьялаж гыч коеш. Но вес могырым – ача-ава, ялысе сурт, пошкудо-влак. Але марте илымаште можо сай — иканаште умылен шукташ неле. Тидын шотышто сценысе героят, артист Павел Ефимов, орлана. Да раш ошкылым иканаште ыштен ок керт. Умылет, содыки, Яков Павловичын койышыштыжо пеҥгыдылык ситен огыл. Ачаж дене таҥастарымаште, тудо лушкыдырак. Сандене шукыж годым лач Пагулын (артист Иван Смирнов) ойлымо семын лиеш. Маринам весылан марлан пуэн колтымек, еш Якыплан пошкудо ял гыч Тачанам налын пуаш шонымашым луктын ойла. Ик ганат уждымо ÿдыр дене ушнаш рвезе тореш. Но икмыняр жап гыч тудымак вате семын олаш конда. Шоналташ гын, артистке Ониса (артистке Светлана Сандакова) лишылрак лийшаш ыле, содыки ик паша дене кылдалтыныт. Адакше ты ÿдыр шкежак вашлиймашым кычалеш. Но адакат ачажын ойлымыж семын ышта. Тачанан «кеч изишак йöратет мо» манын йодмыжлан вашмут деч кораҥеш – ондален огеш керт. Лий, манеш, эҥертышем. «Якып мыйын героинем огеш йöрате гынат, пелашыже чынжымак тудлан ÿшанле эҥертыш лийын манын ончыкташ тыршенам», — ойла Тачанан образшым ыштыше Марина Почтенева. Да, тиде ÿдырамашлан куштылго лийын огыл, сандене актрисын шинчавÿдшылан ÿшанет.
Кокымшо кыдежыште действий эре пÿсемеш. Теве ик сÿрет чытырналт каяшат тарата. Яков Тачанам олаш конда, нуно икте-весе кокласе кылым рашемдат. Да трук пöръеҥ вес ÿдырамашлан, актрисе Онисалан, йöратымыж нерген шокшешт, ÿшандараш тыршен ойла. Тудыжо ватет уло, ме пырля лийын огына керт манын кораҥаш тырша. Чынжым гын, тиде действий театрыште кая. Но Шкетан ден Ониса «Сардай» спектакльым репетироватлат манмым трук шижын шукташ йöсö.
Яков Павловичын тыршымыже арам лийын огыл, марий театрым угыч почыныт, Шкетанлан пашам пуэныт. Тудын пьесыже-влакат шындалтыныт. Чылажат шке радамышкыже возын манын шонаш лиеш. Но Яков Павлович ешыж дене ялыш пöртылеш. Олаште илыме вер лиеш гын, Тачанат, можыч, эркын тысе илышлан тунемеш ыле. Но еҥ пусакыште илен коштмо чоныш витара. Адакат ачан шонымыжо, ойлымыж семын лектеш. Но ача-ава дене ик суртышто илен ок керт манын умылен, Якып изажын угыч нєлтымє оралтыш илаш пураш келша. Тудыжо, Васлий, пуйто порым шонен, шке суртшым темла. Но тыгодым шкеже каргыме мландеш шындыме пöртыш илаш кайыме деч утлымыжлан йыштак куана. Автор Шкетанынак «Ачийжат-авийжат…» пьесыште улшо еш, иза-шольо кокласе кылым тышке моштен кылда.
Павел Ефимов образыш утларак да утларак келгын пура. Зал, умбакыже мо лиеш манын, тÿткын эскера, кажне шомакым чоныш пыштен колыштеш. Тудо герой дене пырля тургыжлана. Коклан шкенжын шижмашыжым совым кырен палдара. Куштыжо гын шинчавÿдым ÿштылеш. Сценысе геройын лÿмлє писатель улмыжо нергенат кунамже «мондет» (кеч тидын нерген, мутлан, «Эреҥер» романым возаш тÿҥалме тат, спектакль шындалтме нерген мутланымаш шижтаренак шогат), мемнан ончылно — айдеме, кудыжо моло семынак тÿшка пашамат ышта, ешыштыжат рашемден шуктыдымо йодыш ятырак уло, да эше вуй корштымо дене орлана… Каласыман, актерлан пашаштыже сем полша, куштыжо чоным пÿтыралынак луктеш. Ты гана спектакльлан музыкым Григорий Архипов возен. Тиде у лўм веле огыл, тиде – у шўлыш. Классический музык жанрыште ыштыше дирижер, композитор семын шкенжым утларак да утларак палдарыше еҥ драматический спектакльын содержанийжым эшеат келгемден.
Но спектакль мучаште чонлан адакат кÿчымын чучаш амал лектеш. Яков Павлович Майоров-Шкетан газетыште возымо гыч Сергей Чавайным да моло лÿмлö еҥ-влакым кучен кайыме нерген пален налеш. Павел Ефимовын геройжо чот лўдеш, ок пале, мом ышташ да куш пураш. Кычкыра, писынрак тудым шылташ, больницыш колташ сöрвала. Мутат уке, Шкетанат – айдеме, тудат лÿдын кертеш. Но тынарак мо? Кеч-мо гынат, ты сÿретым весыракым ужмо шуэш ыле.
Спектакль деч вара Павел иканаште образ гыч лектын ок керт манме шижалте. Могай шижмаш манмылан тудо кÿчыкын вашештыш:
— Мыйын туныктышем, Василий Александрович, ойла ыле: «Тÿҥалтыштак шканет рашемде, мом тый модат». Мый таче Шкетаным модым.
А автор Геннадий Гордеев мане:
— Шуко шонымашем гыч иктыже таче шукталте: Шкетан лÿмеш театрыште «Шкетан» пьесем шындалте.
Геннадий Филимоновичым саламлыме шуэш: драматург семын тудо шкенжым сорлык гыч, шкенжым шке пуртен шындыме кышкар гыч луктын сеҥыш. Кугу сцене – тиде кугу сценак. Усталык аланыште тыршыше эре кычалшаш. Драматурглан гын режиссер радамым кумдаҥдыме шканже кушкашыже, вияҥашыже полша.
Теве тыгай ыле спектакльым икымше гана ончымо деч вара шочшо шижмаш. Умылем, тудым ик гана огыл ончен, утларак келге шонымашым почаш лиеш.
Светлана БЕЛКОВА.
«Марий Эл», 2013 ий 19 октябрь