СМИРНОВА ПРАСКОВЬЯ АЛЕКСЕЕВА (1909—1947),
Марий АССР-ын калык артисткыже (1946)
1909 ий 17 октябрьыште Куженер район Коҥганур ялыште кресаньык ешеш шочын.
Совет искусствым вияҥдыме верч чарныде тыршыман
Йоча улмем годымак сценыште модаш кумыл шочын. 1920 ийыште мемнан ялыш лишыл села гыч тунемше-влак концерт дене толыныт ыле. Тунам мыйын театр нерген умылымашемат лийын огыл, артист-влакын кö тыгай улмыштымат пален омыл, туге гынат нунын пашам ыштымышт нерген изишак да колалтын. 1925 ийыште любительский марий труппын спектакльжым ужаш пиал логалын. Ондакысе шонымашем тунам тÿвыт вашталте, искусствым вес семын аклаш тÿҥальым да тунамак кузе-гынат театрыш актрисылан логалаш задачым шындышым.
Икмыняр жап гыч марий труппыш актрисылан пашаш налаш йодмашым пуышым, но ийготем изилан кöра тунам мыйым ышт нал. 1928 ийыште веле, педагогический техникумышто кок ий чоло тунеммек, драмстудийыш логальым, а тушеч вара мыйым марий труппыш кусарышт. Тидын деч вара пÿтынь илышем театр дене кылдалтын.
Ий-влак эртеныт…
Тыгай случайым шарнем. 1928 ийыште Л. Толстойын «Власть тьмы» драмыж почеш «Пычкемыш лоҥгаште» спектакльым ямдылыме годым текстым суфлерын полшымыж дене ойленам, утыжым нимом шонкален омыл. Сценыш лекташ кÿлын гын, мыйым вÿден лукмо гай луктыныт, а тушеч каяш кÿлын гын, суфлер кидше дене ончыктылын. Кызыт ынде тидым шарналтемат, оҥайын веле чучеш.
Театр илыш да паша шотышто кÿлеш икмыняр шинчымашым налмек, шкемым рольлан кыртменак ямдылаш тÿҥальым. Поснак шинчымашем Москваште, Рÿдö театральный техникумышто, пойдаралте.
Театрыште пашам ыштыме жапыште шуко роль модалтын, нунын кокла гыч теве икмынярже: Варвара (А.Н. Островский, «Кÿдырчан йÿр»), Мани («Шестеро любимых»), Андрейка (А. Пушкин, «Дубровский»), Таня (А. Островский, «Кузе вурс шуаралтын»), Амалия (Ф. Шиллер, «Разбойник-влак»), Марина, Салика (С. Николаев, «Салика»).
П. СМИРНОВА,
Маргостеатрын артисткыже.
«Марийская правда», 1939 ий 11 ноябрь газет гыч кусарыме.
Илышыжым искусствылан пуэн
Марий АССР-ын калык артисткыже Прасковья Алексеевна Смирнован шочмыжлан 50 ий темын.
Паня Смирнова! Марий калык тудым чот йöратен, санденак йöратыме артисткыжым тудо тыге лÿмден.
Ялт самырык ÿдыр Йошкар-Олашке, 1927 ийыште почылтшо театр студийыш, тунемаш толын. Варажым тудо драматический театрыште ышташ тÿҥалын.
Пашам ышташ тÿҥалме жапыште тудо моло деч пешыже ойыртемалтынат огыл. Икымше гана рольым модмыжым сайын шарнем. Тиде А.Н. Островскийын «Гроза» драмыж почеш «Кÿдырчан йÿр» спектакльыште Варваран рольжо лийын. 1934 ийыште театрышкына опытан режиссёр Н.Д. Станиславский художественный вуйлатышылан толын ыле, тудо Паня Смирновалан рольым пуэн. Тыште Прасковья Алексеевна уста улмыжым тÿрыснек ончыктен.
Тыгак оҥайын модын актриса А. Корнейчукын «Платон Кречет» пьесыж почеш шындыме тыгаяк лÿман спектакльыште здравотдел вуйлатыше Бочкарёван рольжым.
1939 ийыште Марий театр шкенжын 20 ияш лÿмгечыжым палемден. Тиде датылан творческий коллектив М.И. Ивановын «Ӱчö» драмыж почеш спектакльым ямдылен. Прасковья Алексеевна тыште тÿҥ героиням – Лыстывийым – модын. Чыла тиддеч посна актриса шуко рольым эше модын: Тоня Туманова (А. Островский, «Вурс кузе шуаралтын»), Наташа (А. М. Горький, «Пундаште»), Амалия (Ф. Шиллер, «Разбойник-влак»), Катэ (К. Гольдони, «Коклазе-влак»), Анжелика (Ж. Мольер, «Черлын койшо») да молат.
Кугу Отечественный сар жапыште театр пашам ыштыме вес йöным ойырен налын да утларакшым концерт сомыллан тÿткыш ойыралтын, молан манаш гын труппа гыч шуко артистше фронтыш каен, садлан кöра пашам вес семынрак ышташ пернен. Воинский частьлашке концерт дене кошташ логалын, фронтыш кайыше-влакланат концертым ончыкташ кÿлын. Прасковья Алексеевна сылне йÿкшö дене сольный номерлаште участвоватлен, тудым моткоч шокшын вашлийыныт.
1944 ий шошым тÿҥалше самырык драматург Николай Арбанын икымше пьесыж — «Янлык Пасет» пьесыж почеш спектакльым шынден. Актриса тыште весела марий ÿдыр Анушын рольжым модын.
Кугу Отечественный сар пытымеке, театрын коллективше С. Николаевын «Салика» пьесыж почеш уэш пашам ышташ пижеш. Тиде спектакльыште Прасковья Алексеевна Саликан рольжым моткоч мастарын модын.
К. Симоновын «Парень из нашего города» пьесыж почеш шындыме «Мемнан оласе рвезе» спектакльыштат Варя моткоч оҥай роль лийын – П. Смирнова весела руш ÿдырым, кудыжо йöратыме еҥже верч шкенжымат ок чамане, устан почын ончыктен.
Усталык мастарлыкше шуаралт шумым П.А. Смирнова А. Островскийын «Лумÿдыр» спектакльыштыже Купаван рольжо дене пеҥгыдемден. Пиалдыме, ондалалтше ÿдырын образшым актриса пеш сайын почын пуэн.
Н.Д. Станиславский, Г.И. Иосселиани, Г. К. Крыжицкий дене пашам ыштышыла, актриса утларак вияҥын, мастарлыкым поген.
П. Смирнован пытартыш пашаже А. Фадеевын романже почеш шындыме «Рвезе гвардий» спектакльыште Люба Шевцован рольжо лийын.
1947 ийыште ÿмыр шуде ош тÿня дене чеверласен.
П.А. Смирнова мер пашамат шуко ыштен. Тудо Искусство пашаеҥ-влак ушем обкомын председательжылан сайлалтын, театрыште профком председатель лийын.
М. Шкетан лÿмеш Марий театрыште пашам ыштыме жапыште П. Смирнова витле чоло рольым ыштен, ончышо калык тудым пагален. Пашажым кÿкшын аклен, ондакше тудлан «Марий АССР-ын сулло артисткыже», варарак «Марий АССР-ын калык артисткыже» почётан лÿмым пуымо. СССР Верховный Советын Президиумжо тудым «Знак почета» орден палемден.
С. САВЕЛЬЕВ,
РСФСР искусствын сулло деятельже.
«Марийская правда» 1960 ий 4 январь газет гыч кусарыме.