Россыгин Илья Иванович (1918-1962),
Марий АССР-ын калык артистше (1951).
1918 ий 24 июльышто Шернур район, Кугу Пÿнчер ялыште шочын. 1926 ийыште Кускин тÿҥалтыш школышо тунемаш тÿҥалын, вара Комсомол молодежь Кужнур школыш куснен. 1934 ийыште тудым тунем пытарымеке, артист лияш шонен пыштен. Марий кугыжаныш театрын «Мÿкш отар» спектакльжым да тушто актер Тимофей Григорьевын модмыжым ужмеке, тыгай шонымашыже лектын.
1935 ийыште И. Россыгин Искусство Марий областной техникумыш тунемаш толын, ныл ий гыч тудым тунем пытарен да Марий кугыжаныш театрын труппышкыжо ушнен.
«Илюш чÿчÿ»
Марий Элын калык артистше Илья Россыгинын мастарлыкшым пагален да жаплен, уста еҥын 90 ий теммыж лÿмеш мероприятий-влак икте почеш весе эртаралтыныт.
Илья Иванович Россыгин нерген пеш шкешотан шарнымаш материал М. Шкетан лÿмеш драме театрын ончычсо тÿҥ режиссёржо, Марий Эл искусствын сулло деятельже Сарра Кириллова «Наш театр» книгаштыже уло. Режиссёр тиде артистын илышыж гыч у факт-влак дене палдара. Садлан лудшына-влакланат лудын лекташ пайдале лиеш, очыни.
Акрет жап гычак театр искусствын символжылан трагедийым да комедийым почын ончыктышо кок тÿрлö маскым шотлат. А театр – тиде йыр шолшо илышым почын ончыктымаш. Ты илышыште куанжат, ойгыжат ваш кылдалтыныт. Лач трагедий гына лиеш гын, айдеме тукымын шÿмжö чытен кертде пудештеш ыле. Садланак, очыни, пÿртÿс мыланна пöлекым ышта. Ик тыгай пöлекше – Илья Иванович Россыгин. Марий мланде шуко уста еҥым шочыктен, а тудым мыланна Юмак пуэн. Мыскаран генийже, кугыжаже, марий зрительын йöратыме артистше. Тудын дене пашам пырля ыштыше артист-шамычат, йолташыже-влакат шкештак ойлат ыле: тыгай еҥ 100 ийлан икте шочеш.
Мый Илюш чÿчÿм вич-куд ий гычак пеш сайын шарнем. Мыйын ачам ден авам ойырленыт. Ачам авамлан каласен: «Але театр, але мый!» Тидланже авам вашештен: «Театр». Улшо вргемжым, тошто пырдыж шагатшым иктыш чумырен, имне ула дене тарванышна. Авамын йолташ ÿдыржö Муся кокай деке миен пурышна. Тудат артисткылан ыштен.
Мемнан орлыкна эшеат ешаралте. Кушто гына илен коштын огынал! А вара авам ола тÿрыштö, Карл Маркс уремысе тÿр пöртыштö, посна пöлемым муо. Тушкыжак Илюш чÿчÿ мемнан деке унала толедаш тÿҥале: йошкар ÿпан, арава шÿргывылышан, изирак капан. Ӱмбалныже – клеткан модный костюм, вуйыштыжо – шляпа, а комдык лопка нерышкыже пенснем пижыкта ыле. Илья Иванович, ик велымже, оҥай, вес шот дене, сымыстарыше лийын. Эше тудо шкешотан йÿкшö дене ойыртемалтын.
Театрыште тудлан ик мутым ойлымыжат ситен – залыште зритель утен каен воштылын. Совым кырен, сценыш йöратыме артситшын, Илья Россыгинын, лекмыжым вучен.
Илюш чÿчÿ мемнан деке толеден да толеден, а авам эре поктен колтен, вурсен. Вара умыленам, молан тыге ыштен. Илюш чÿчÿ авам деч ятырлан самырык лийын, кеч чурийвылыш гыч тиде шижалтын огыл. Мый тудым чаманышым, пеҥгыдын каласышым: «Авай, айда Илюш чÿчÿм марийлыкеш пуртена». Тыге тудо мыйын изачам лие. Нуно возалтын монь огытыл, тугак иленыт. Но, мыйын шонымаште, икте-весыштым ÿмыр мучко йöратеныт. Вара, ятыр ий эртымеке, Илюш чÿчÿ чынжымак ешаҥеш, тудын кок ÿдыржö шочеш. Туге гынат мыйым пытартыш кечыж марте ÿдырем манын. А пытартыш кечыже Илюш чÿчÿн пеш вашке лишеме. 42 ияшак ÿмыржö кÿрылтö. Мый таклан огыл «кÿрылтö» манам. Тиде мыйын марий калыкын искусство аланыштыже вашлиялтше трагедийже нерген оган шонкалымашем. Ик велымже, кумло шымше ийыште марий калыкын эн сай интеллигенций радамжым пытареныт. Культура ятыр ийлан шеҥгек шÿкалалтын. Вес велымже, эше теве тиде ойго. Очыни, тудо моло калыкымат öрыджеш коден огыл. Но мылам чучеш: мемнан марий калыкын тудо поснак палдырна. Тиде ойго мемнам савала пÿчкеден да тачат пÿчкеда.
Илюш чÿчÿ черле лийын. Кочывўд тазалыкшылан кугу эҥгекым конден кертын. Кочывÿдак тудын ÿмыржым кÿрлын.
Да, Илюш чÿчÿ илышыште сулыкдымыжак лийын огыл. Тÿрлö ситыдымашыже вашлиялтын. Но чыла ситыдымашыже деч кÿшнö лийман да чын фактым каласыман: тудо, Илья Россыгин, гениальный марий артист. Поро мут дене веле шарналтыман. Вет тудо зрительжылан шуко куаным конден.
Тудын усталык биографийыштыже тыгаят лийын. Палыме да йöратыме артист лиймекыже, тÿҥ режиссёр деке толын, ÿстембалым мушкынден да каласен: «Сита!» актер тудлан серьезный драматический рольым пуаш йодын. Клоун лияш да еҥ-влакым воштылташ гына огыл маншыла. Режиссер тудын йодмыжым шуктен. Ик пьесыште Илья Ивановичлан серьезный еҥын, парторганизаций секретарьын, рольжым пуэныт. Мый шкеже тидым жын омыл. Ленинградыште режиссерский факультетыште тунемынам. Ужшо-влак каласкаленыт, премьера кечын мыйын Илюш чÿчÿ чыла шотыштат пеш сай улмаш: шем костюм, ош тувыр, галстук, шляпа, портфель! Но сценыш лектын, ик-кок мутым веле пелештен шуктен – занавесым петыраш да спектакльым кÿрлаш веле кодын. Зритель залыште тугай воштылмо йÿк шергылтын. Илюш чÿчÿн кажне мутшым тÿняште эн сай мыскара семын вашлийыныт. Йöра, кеч тиде 37-ше ий лийын огыл.
Тудо, чынжымак, мастар, Юмын пуымо усталыкан комик лийын.
Талантан южо мурызо нерген ойлат: «Тудын йÿкшö пÿртÿс дечак». Илья Иванович Россыгинлан пÿртÿсак пуэн улмаш сценылык кугу чон шижмашым, сымыстарымашым. Марий драматург-влакын пьесышт негызеш шындыме спектакльлаште виян, мондалтдыме образ-влакым чоҥен. Но «Без вины виноватые» спектакльыште Шмаган рольжо поснак моктеммутым сула.
Мый А. Н. Островскийын «Без вины виноватые» пьесыж почеш шындыме икмыняр спектакльым ужынам, тыгак — А. К. Тарасован модмо фильмымат. Но мемнан спектакль, тудым 1948 ийыште режиссёр А. Дюмон шынден, мыйын шонымаште, эн сай. Чаманен каласаш логалеш, марий зритель деч молыжо тудым ужын огыл. Могай виян актер паша-влак лийыныт! Степан Иванович Кузьминыхын чоҥымо Незнамовын рольжо чытамсыр, йöсланыше, мотор! Анастасия Тихонова Кручининан рольыштыжо öрыктарыше лийын! Мыйын Илюш чÿчÿ Шмага рольышто… Ӧраш веле кодын: кузе ялысе тиде рвезе, кугу грамотшат лийын огыл, сценыште актер профессийын сутьшым, тудын философийжым, искусствышто талантан айдемын правадыме улмыжым тыге чот раш почын пуэн кертын! Тиде рольышто тудо воштылтышо комик гына огыл, шинчавÿд лекмеш трагедиян лийын.
Да, Илюш чÿчÿ нерген шагал возымо. Молан манаш гын тунам тудын нерген возаш чаралтын. Но вет тудо илышыштыже Юмын тÿҥ сугыньжым пудыртен огыл. Садланак мылам тудын нерген шарналташ моткоч шерге. Марий мландын шочыктымо юзо гай еҥже нерген уэш каласаш да калыклан шарныкташ…
С. КИРИЛЛОВА.
«Марий Эл» газет, 2008 ий 12 сентябрь
Илья Иванович Россыгинын репертуарже:
1938. С. Николаев. 18-ше ий.– Ярмак Япык
1939. С. Николаев. Салика.– Терей
1939. Н. И. Иванов. Ӱчö. – Писарь
1940. С.Николаев. Вӱдшö йога. — Бурлак
1940. Н.Вирта. Мланде. — Матрос-анархист
1942. С. Николаев. Салика. – Терей
1943. В. Гусев. Москвичка.– Почтальон
1944. И.Смирнов. Асан ден Кансыл.– Эргывай
1944. Н. Арбан. Янлык Пасет. – Эпанаич
1945. С.Николаев. Элнет серыште.– Парамон Ипатович Эшплатов
1946. Н.Арбан. Ӱдыр шÿм.– Одоким
1947. А.Суров. Сталинград деч мÿндырнö.– Данило
1947. А.Фадеев. Рвезе гвардий.– Иван Проценко
1947. Ф.Кравченко. Шокшо кеҥеж.– Харитон Силыч
1948. Н.Арбан. Кеҥеж йӱд. — Евдоким
1948. А.Островский. Титакдыме титакан-влак. — Шмага
1949. А.Волков. Шочмо ялыште.– Лящков
1949. М.Шкетан. Мыскара пьеса-шамыч.– Каритон
1949. В.Шекспир. Йоҥылыш комедий. – Дромио Эфесский ден Дромио Сиракузский
1950. Л.Левин. Слуга народа.- …
1950. А.Волков. Илыш ӱжеш. –Семен
1950. И.Франко. Тумер лоҥгаште. – сторож
1950. Л.Толстой. Пычкемыш лоҥгаште. — Митрич
1951. В.Шекспир. Ромео ден Джульетта.– Петр
1951. С.Николаев. Мланде пеледеш.– Ложкин Федор, счетовод
1951. А.Островский. Бальзаминов ӱдырым налеш. – Бальзаминов.
1952. Н.Гоголь. Ревизор.– Петр Иванович Бобчинский
1952. Н.Арбан. Оляна. — Андрей
1952. С.Николаев. Ӱжара волгалтеш.– Шовакин Савелий Созонович
1952. А.Волков. Ксения. – Семон
1953. О.Василев. Мландысе рай.– Бойко
1953. Н.Арбан. У муро.– Куганов Алексей Иванович
1954. С.Михалков. Рак-влак.– Лопухов
1954. Ялмари Йыван. Поро эр.– Комаров
1954. С.Николаев. Салика.– Терей
1954. Н. Ильяков. Чодраште.– Сергей Антоныч
1954. Н.Арбан. Янлык Пасет.– Каври
1955. С.Антонов. Тумер ялын мурыжо.– председатель Боровой Василий Степанович
1955. А.Волков. Ӱдыр кумыл.– Митяй Кугыза
1955. А.Островский. Кÿдырчан йÿр / Гроза. — Кулигин
1956. Н.Арбан. Эртыше ÿмыл. – Темит
1956. Ялмари Йыван. Пиалым арален моштыман.– Матвеев Степан Петрович
1956. С.Николаев. Салика.– Терей
1956. С.Чавайн. Мÿкш отар. — Ӧрöзöй.
1956. С.Чавайн. Акпатыр. — Купец
1957. М.Кильчичаков. Маска вынем.– Орамай-Ога
1957. Н.Арбан. Кеҥеж йÿд. — Одоким
1957. Н.Айзман. Кай, кай Йыванлан.- Кузяк
1957. С.Чавайн. Марий рото. — Сопром
1957. Н.Ильяков. Иосиф Макаров.– Якорь
1958. И.Карпенко-Карый. Пиалдыме.– 1-ше тулартыше
1958. Н.Арбан. Тулар ден тулаче.– Малашкин Юрий
1958. Б.Александров. Малиновкышто сÿан.– Попандопуло
1959. М.Стадник. Шучко вашлиймаш.– Панасюк А.С.
1960. С.Николаев. Кугу толкын.– Чиманов Трофим Тимофеевич
1961. А. Корнейчук. Платон Кречет.– Терентий Осипович Бублик
1961. П.Эсеней. Арва шеҥгек йога.– Йогор
да молат.
Тудын илышыже да творчествыже нерген возеныт:
Аникин П. Таланты // Марийская правда. 1947. 11 нояб.
Россыгин Илья Иванович // Театральная энциклопедия. Т. IV. М., 1965. Стб. 665.
Георгина М. Марийский драматический театр: Страницы истории (1917—1978). Йошкар-Ола, 1979.
Москвин Ф. Талант орлаҥгым рӱзалтен (Качнув грозди таланта) // Илышын воштончышыжо. Йошкар-Ола, 1994. С. 179—187.
Фадеев И. Илышыштат тудо весела лийын: Шӱдыр сескем мӱндыр гынат… (Он и в жизни был весельчаком: Хотя звезды и далеко…) // Марий Эл. 1993. 29 дек.
Зайниев Г. Воштылтыш он (Князь смеха) // Марий Эл. 1993. 24 июль.
Зайниев Г. «Артист лияш — кугу честь!» («Быть артистом — большая честь!»)// Кугарня. 1993. 23 июль.
Яндулова Н. Кто думал, что он станет артистом?: К 75-летию артиста-земляка И.Россыгина // Призыв. 1993. 13 июля.
Бурлаков В. Марий театр да Россыгин (Марийский театр и Россыгин) // Призыв. 1993. 20 июль.
Иванов С. Лӱмжӧ нигунам ок шапалге (Его имя никогда не померкнет) // Ончыко. 1994. № 10. С. 102—111.
Тойшева В. Модын веле огыл, роль дене илен: Артист Илья Россыгинын шочмыжлан 85 ий (Не только играл, жил ролью: К 80-летию со дня рождения И.Россыгина) // Марий Эл. 2003. 25 июнь.
{phocagallery view=category|categoryid=88|limitstart=0|limitcount=0|detail=3|displayname=0|displaydetail=0|displaydownload=0|displaydescription=0|displayimgrating=0}