ПУШКИН ГЕОРГИЙ МАКСИМОВИЧ (1907—1993),
РСФСР-ын сулло артистше (1970),
Марий АССР-ын калык артистше (1967)
Георгий Максимович Пушкин 1907 ий 21 ноябрьыште У Торъял районысо Тошто Торъял селаште шочын. Йорло кресаньык еш гыч рвезе 1929 ийыште Маргостеатрын икымше труппышкыжо пурталтын. Театрыште 50 ий утла тыршен. Пенсийыш лекмеке, шÿвырзö-влак ансамбльым чумырен да шкеак вуйлатен. 1993 ийыште илыш дене чеверласен. Пелашыже, Мария Михайлова, ты театрыштак 45 ий утла артистка лийын, «МАССР-ын калык артисткыже» лÿмым сулен.
«Кажне спектакль – чон кокласе куатле вашпижмаш»
Георгий Пушкинын театр нерген шарнымашыже
РСФСР-ын сулло, Марий Элын калык артистше Георгий Максимович Пушкиным кундемыштына да моло вере илыше марий калык М. Шкетан лÿмеш марий драме театрын ик эн тале артистше семын кызытат шарнен ила.
Т. Евсеев лÿмеш тоштерыште ыштымем годым чÿчкыдын пашашкем Георгий Максимович толеш ыле, эре театр нерген мутланенна. Икана 70 ияш лÿмгечыж вашеш вашлиймаш касым эртаренна. Мый тунам тдым шкенжын илышыже, сталык корныж нерген, тыгак театр илыш гыч, артист, режиссер-влак нерген шарнымашыжым возен коналш йодым. Тудо уло кумылын келшыш. Мо шонеда, шуко жапат ыш эрте, возенат конден вет, эсогыл 10 кугу тетрадьым. Мый чылажымат лудын лектым, но нунын кокла гыч лач ик тетрадьшым веле ойырен налаш логале. Тушто театр илыш нерген возен ыле. Ала-кузе дыр, шарнымашыжым вашке гына савыктен лукташ ыш логал (Г.М. Пушкинын тичмаш шарнымашыже Г. Зайниевын «Илышын воштончышыжо» книгаштыже лектын). Теве таче тыланда тудын возымо кÿчык шарнымашыжым лудын лекташ темлем:
«1929 ийыште драмстудийыш тунемаш пурышым, икымше курсышто кумлын улына ыле, кудытын гына кодна. Мемнам вара кокымшо курсыш уштарышт. Тушто чыланат артист улыт ыле. Тунамак «Мÿкш отар» пьесым кучыктен пуышт, мыйым суфлёрым ыштышт. «Ямблат кÿварыште» ик предложениян рольым пуэныт, «Илыше вÿдыштö» ушдымо Васлийын, «Акпатыр» спектакльыште аҥыра марий Карасийын рольжым модынам.
Тунам кечывалым латик шагат гыч кум шагат марте репетиций лийын але спектакльым шынденна.
С.Г. Чавайнын пьесылаштыже модаш сай ыле. Органично, чын возымо. Модшат, ончышат куана. «Мÿкш отарым» уло Марий мланде кумдыкеш шындыме». Г.М. Пушкинын театрыште ышташ тÿҥалме жпыште литератур ужашым 1928-1935 ийлаште палыме марий писатель С. Г. Чавайн вуйлатен. Тудын дене пырля ыштыме нерген Г.М. Пушкин возен: «С.Г. Чавайн марий калыкын эн ÿшанле, ушан, талантан, виян, лÿддымö эргыже ыле! Тудын кугу кап-кылжат, мотор чурийвылышыжат, кутыралтен колтымыжат, шыргыжалмыжат – чылажат пеш ÿшандарыше. Баритон йÿкшö дене сайын мурен моштен. Тудын пьесыжым репетироватлыме годым иктаж артист шке рольыштыжо предложенийым вес семын, эше оҥайрак каласен колта гын, Сергей Григорьевич шкенжын возымыжым вигак удырал шуэн, артист ойлымым серен шынден. Ме тÿрлö район гыч лийынна, тÿрлö диалект дене пелештен кертынна. Ик репетицият тудын деч посна эртен огыл. Режиссёр Наум Календер дене коктын мемнам моткоч чот контролироватленыт. Айда-лийже кутыраш эрыкым пуэн огытыл. Пеш пеҥгыде дисциплина ыле. Мый икана, драматург Гайдовскийын «Зарево» пьесыжым кусарен, Сергей Григорьевичлан ончыктенам. Тудо лудын лектын да вигак репертуарыш пуртен, посна изданий дене марла печатлен луктыктен. Тылеч вара А. Островскийын «Лес», М. Горькийын «Васса Железнова» пьесыже-влакым кусаренам. С. Чавайн артист-влаклан чот полшаш тыршен, мемнам шольо-шÿжар семын йöратен, меат тудым пагаленна. Театрыште режиссёр уке лийме годым шкеак режиссёр семын спектакльым шынден. Моткоч тале, ушан айдеме ыле.
Ме Сергей Григорьевич дене ик жапыште Йошкар-Олаште Изи Какшан воктене купеч Полубарьевын суртпечыштыже иленна. Тудо кок пачашан кÿ пöртын ÿлыл пачашыштыже ешыж дене, а ме кумытын – мончаште. Мом ыштет-я, частный пачерыштат илен шер темын. Йöра эше мончашкыже логалынам, тыште илыше чаманен пуртен. Мый куаненам веле, театр лишне, тыштак – электростанций, тушеч шокшо вÿд йоген лектеш, кече еда мушкылташ, вургемым шÿалташ лиеш. Пöрт ончылнак эҥер йога, колым кече лекме годым кунар кертат – лупшо веле. Мый волгыжаш тÿҥалме годым кынелам да эртак эр кочкышлан кол лемым кочкына, 11 шагатлан театрыш каенам». Георгий Максимович нужнанрак илен. Тидын шотышто тудо Сергей Чавайнланат чонжым почын ойлен. Садлан Сергей Григорьевич Облоношко полшаш йодмашым возаш темлен. Тунам Георгий Пушкин С.Г. Чавайнлан вес актёр Василий Якшовынат начар илымыж нерген ушештарен. Тыге нуно коктынат Облоношко йодмашым возеныт. Тидын шотышто Георгий Максимович тыгеракын шарналтен: «Шуко жапат ыш эрте, Облоношко когыньнамат ÿжыктышт, витле теҥге гыч оксам пуэнат колтышт. Тиде пеш кугу полыш лиеш, ме Вася дене коктын айдеме семын чиен шогална. Кумыл моткоч чот нöлталте».
1930 ийыште Марий драме театр Москваште эртыше СССР-се театр ден калык-влак искусство шотышто икымше Всесоюзный олимпиадыште участвоватла. Тыште марий артист-влак С. Чавайнын «Мÿкш отар», «Илыше вÿд» пьесыже-влак негызеш шындыме спектакль-влакым ончыктеныт. Тунам марий артист-влак икымше степенян дипломым сеҥен налыныт. Тиде олимпиадыште Г.М. Пушкинат лийын.
«Моско моткоч сай вашлийын, уна семын ончен. Ме МГУ-н общежитийыштыже иленна. Шуко театр гыч толыныт ыле. Кажне кечын кажне коллектив Моско вучко выступатлен коштын. Ме рушла-марла концертнам 25 гына шынденна. Концертыште пырля Йыван Кырла эре выступатлен коштын, шкенжын стихшым лудын. «Ой, луй модеш…» мурым мурен. Мемнан ок спектакльна кузе сайын эртеныт! Вет нунылан Яков Эшпай лÿмын семым возен, Моско музыкант-влак гыч оркестрым поген, шкеак дирижироватлен. Мемнан выступатлыме Еврейский театр мÿкш отар гай мÿгырен. Москошто тунемше, служитлыше марий еҥ-влак чылан тудым ончаш вашкеныт. Оркестр почеш модаш пеш сай, музыка пеш чот вдохновенийым пуа. Мыланнат театрыште оркестрым ышташ кÿлеш. Тидын нерген мый Сергей Григорьевич Чавайнланат ойленам (Чынжымак, 1960 ийлаште М. Шкетан лÿмеш Марий драмтеатр оркестр почеш пашам ыштен. «Салика», Н. Арбанын пьесыже-влак оркестр почеш шындалтыныт. Тудым ик жап Николай Арбан шкеже вуйлатен. Тиде кугу кÿкшыт лийын. – Авт.) Москошто моткоч сай иленна. Тÿрлö музейым, театрым, выставкым, оперым, опереттым, «Путёвка в жизнь» кином онченна, мавзолейыш пуренна.
Мемнан деке режиссёрлан Николай Дмитриевич Станиславский толмеке, Марий театрна ончыко тöрштыш. 1934 ийыште С. Г. Чавайнын «Акпатыр» драмыжым модаш тÿҥална.
Марий калыкын тале атаманже, Акпатыр, марий калыкым кугыжан власть ваштареш кредалаш тарата. Моткоч чот ÿшандарыше, уло шÿм-чоным пуэн модман, чын илыш дене илыман, мурыман, куштыман. Мурын шомакше шöртньö:
Элна верчын, эрыкна верч
Колена гын ме сареш,
Мемнан лÿмна ок мондалт,
Кодеш шемер калык шÿмеш.
Ме тунамсе артист плеяда моткоч кугу куан дене, чын илыш дене илен, шкенан рольнам модынна. Зал тич темше калык пеш куанен ончен. Облисполком вуйлатыше Иван Петрович Петроват кажне спектакльнам ончен. Тудын дене пырля госучрежденийыште ыштыше моло-влакат пеш чот куанен коштыныт. Чыла поэт, писатель, рушыжо, марийже театрым йöратеныт. Чарла лампе тул дене шинчен, а театр электротул дене спектакль-влакым волгалтарен, котельныйже шокшым пуэн.
Георгий Максимович тыгак икымше марий профессиональный режиссёр А.И. Маюк-Егоров нерген оҥай шарнымашым коден: «Пеш грамотный марий ыле. Пьесе-влакым руш йылмыш эре тудо веле кусарен. Баритон йÿкшö сылнын йоҥген, гармоньым, рояльым, пианином шоктен. Л.Н. Толстойын «Пычкемыш лоҥгаште» драмыштыже Микитан рольжым пеш мастарын модын, Музыкально-театральный техникумышто мыланна «Актёр мастарлык» предметым туныктен».
Г.М. Пушкинын тиде шарнымашыже-влак Марий театрын историйжым пойдараш полшат. А жап кучаш лийдымын моткоч писын эрта. Шушаш ийын Г.М. Пушкинын шочмыжлан 105 ий темеш.
Мария МАТУКОВА ямдылен.
«Кугарня» 2011 ий 18 февраль