Орлов Аркадий Иванович

 

ОРЛОВ АРКАДИЙ ИВАНОВИЧ (1939—1992),
Марий АССР-ын сулло артистше (1989)

Аркадий Иванович Орлов 1939 ий 10 сентябрьыште Провой кундемысе Митиполко ялысе кресаньык ешеш шочын. Ачаже Кугу Отечественный сарын тулешыже увер деч посна йомын. Санденак Аркадийлан илышын кочыжым изинекак тамлаш пернен. Тудо, 1948 ийыште Вакшсола тÿҥалтыш школым тунем пытарымек, Кужмара селасе кыдалаш школыш тунемаш каен. Тудым пытарен, рвезе умбакыже тунемнеже ыле, но илыш нелылан кöра чодыра пашашке кычкалтын.
Школышто тунеммыж годымак, чодыраште пашам ыштымыж жапыштат А.И. Орлов художественный самодеятельностьышко уло кумылын коштын, тушто тудо мурым мурен, спектакльлаште модын, да 1960 ийыште тудо Моско оласе ГИТИС-ыш тунемаш пурен.
Тиде институтым сайын тунем пытарымек, Йошкар-Олашке толеш да М. Шкетан лÿмеш Марий театрыш артистлан пашаш пура.
Коло ныл ий театрыште пашам ыштыме жапыште шуко оҥай, келге шонышан, тÿрлö койышан рольым модын. Нунын коклаште, мутлан: Мичи («Ачийжат-авийжат»), Озамбай («Айвика»), Марка кум («Кеҥеж йÿд»), Паймыр («Акпатыр»), Корий («Мÿкш отар»), Терей («Салика»), Элтемыр («Кугезе муро»), Пленный («Оптимистический трагедий»), Паймаков («Оза вате») да молат. Артист кажныжым чон пуэн, уло усталыкшым пыштен, калыклан келшыжак манын модын. Арам огыл тудлан 1989 ийыште Марий Элын заслуженный артистше почетан лÿмым пуэныт.
А.И. Орлов уста артист гына огыл, тыгак еҥын ойжым колышт моштышо, шке шомакшылан вуйын шогышо, поро йолташ лийын. Тачат йöсö годым, кумылым нöлташ тöчен, «Чонет таза лийже!» манын тудын ойлымыжо мемнан пылышыштына йоҥга.

Иктешлыме пагыт

Терей кугыза йывыртымыж дене каза пондашыжым ниялтыш, кок мешак ложашыжым пыштышат, шке семынже тетеланен, изорважым шÿдыралтен ошкыл колтыш. Кок-кум ошкылым гына ыштен шуктат, кулиса шеҥгеч койдаралме йÿкым колеш:
— Ынде кушко вара каен колтет, пошкудем?
Терей пала  кö тидым ойла, сандене шоналтен ок шого:
— Ынде кушко, Вакш солашке веле кодеш, Кукса… Кузи дене шогылт-шогылт ноенат пытышым,— малдалеш.
— Йöра, йöра, тый вигак Митюковыш ошкыл, но Кужмара коремеш ит шуҥгалт, Дранко,— мыскылен ешара сценыш лекташ ямдылалтше Полат Акпай.
Кö умылышыжо умыла, кö ок умыло – умылтарем. Марий театр «Салика» спектакльым пешак репетироватла. Сценыште у образ шочеш, но артистын ала-могай модмо койшыжо, векат, тоштым шарныкта, огеш ойыртемалт. Мутат уке, коло индеш ий жап ик корка гыч илышым йÿмеке, икте-весым пешак палет, йолташын шомакшым вгак умылет…
Кукса – Полатов артист А. Андрианов ден Дранко – Терей артист А. Орлов, студент жапыштак шындыме «Орадеш кодыныт» спектакльым шарнен, таче зритель ончылно шкешт орадеш ынешт код. Тидым кызыт жап йодеш – иктешлыме пагыт: усталыкым, илышым тÿсленрак ончалаш да ожсылак рвезе вÿр дене модаш.
Кажне артист самырык годым тÿҥалме рольжым шарна, а айдеме шочмо-кушмо вержым – тыгат-тугат тиде илыш тÿҥалтыш… 
— Аркадий Иванович, газетышке материалым йодыт. Тыйын нерген возынешт,— ойлем.— Редакцийыш миен толашет логалеш.
— Да, мый тушко нигунам миен омыл, мый тушан йомам…
— Палыдыме пасушто йомын отыл гын, Какшан воктенжак от йом, чай?— лыпландараш тöчен ойлем. А шкеже шекланем: сыра, ок сыре? Артистын койышыжым южгунам от пале. Роль гыч шомакым луктын пышта да шоно, мужед: мом ойлыш? 
Кенета Аркадий Иванович, кидшым лупшалешат, лот-лот-лот воштыл колта.
— Ай, Юрий Иванович, итат ойло… Лийын, лийын! Кызытат шинча ончылнем, саде, каргыме, ревизор ма контролер шогылтеш. – Билеты, пожалуйста,— йодеш. Йолташем-влак (Гена ден Вася) билетыштым луктын ончыктышт. Мыят кычалам, э-э, кычалам, ик кÿсеным пургедам, весым… Чемоданым почын шындышым, авамлан налме моско йокма коклаште кычалам… Уке-э! Кушко гына пурен возын, шонем, каргыме! Шым му вет!.. Ала ревизор, ала… ойла: — Билетда уке, волыза, кодса! Мом ышташ: сöрвалаш, шорташ, кычкыраш! Гена, чемоданым пеленет нал, вара пурен налам, маньымат, Моско деч 200 меҥге öрдыжтö волен кодым. Пычкемыш йÿдыштö шыпак шонен шогем: — Аркаш, манам, чонет таза лийже. Ынде ÿмырем мучко шарнем: нимомат öрдыжкö кышкымаш уке…
Воштыл-воштылынак ойлем:
— Йöра, Аркадий Иванович, мылам редакторлан йыҥгырташ кÿлеш. Кает але уке?.. Шижам, йолташем ылыжеш (арамлан мо артист!), почешем толеш.
— Мом мый тушто ойлаш тÿҥалам?!
— Мом, мом? Кушеч палем, мом йодыт?.. Мый Аркадий Иванович Орлов улам ман… Марий театрыште коло вич ий пашам ыштем, ман. Тиде жапыште 50 утла рольым ыштенам, тиде рушарнян 50 ийым темем, куд йочан ача улам, ман… Тиде чын вет?
— Чын…
— Тугеже, шкендам пиалан еҥлан шотлен кертыда?— йодыт гын, мом каласет? Шонымашда тÿрыс шукталтын мо?
— Тÿргоч шукталтын огыл, манаш лиеш. Эше шуко пашам ышташ кÿлеш, творческий пашаштем эшеат чот тыршыман. Оҥай роль-влакым ыштыме шуэш, калыклан келшышым, чоным вургыжтарышым… Эше… ик шонымашым ойлаш лиеш, очыни… Мый вет, Юрий Иванович, мурым пеш чот йöратем, да шкежат возаш тыршем. Кызытат икмыняр возымо у мурем уло. Кö пла, ала марий калыкемлан шÿмеш логалше кеч ик мурым возен кертам? Икманаш, паша шуко, шонымашат шуко. Куанжат йыгыре, ойгыжат пырля… 
— Конешне, конешне, кунам илышыште порылык мура, чоныштат ласкалык модеш, тÿнялан, пошкудетлан йывыртет… Теве, «Эргымлан кузык» спектакльыште Никандр кугызам модам. Тиде роль пеш келша. Никандр – тиде марий ялым йöратыше, марий йÿлам пагалыше, самырык годсо йöратымашым шоҥгеммеш перегыше, еҥлан порым ыштен моштышо айдеме. Тыгай рольым модын, чон куана, а öрдыжкырак ончалат да, южгунам, чонлан шу-уй чучеш. Йöратымашым аклен огыт мошто, икте-весышт деч ойырлен каят, посна илат… Эшеат кочо шонымаш «Ачийжат-авийжат» спектакль дене лектеш. Мый тушто кÿтÿчö Мичин рольжым модам. Тиде – трагический роль. Нужна еҥ, кÿтÿчö… нигöжат, ниможат уке, шкет ила. Но йÿаш йöрата. Молан? Орлыкан илыш ден чонжым шылта, шонем. Эн лишыл йолташыже – Мачуклан гына чонжым почеш да гармоньжо дене шÿмжым лыпландара. Аракан осаллыкше нерген шкежат умыла. Шарнет, ойла: — Кызыт вет шуко еҥын ушыжо уке, ушан еҥ аракам ок лöкö… Тиде тунам – курым тÿҥалтыште, а кызытше – курым мучашыште мо ышталтеш?.. Вет шукыжын чыла уло: кочкашат, йÿашат, пачерат, машинат. А садак йÿыт, вара шкештым кошартат, осалым ыштылыт… Кызыт шонкалем, а рольым ыштымем годым, тыге чон коржын шоненам мо? Очыни, уке… садлан дыр тыгай шомак ушыштем пöрдеш…
Мутланымашна кöргышкырак да кöргышкырак кая. Мый редакций нергенат шомакым лукмаш уке. Ик йодышым рашемдаш тöчет, весе лектеш. Чынак, марий манмыла, вуй йомеш – поч кодеш, поч йомеш – вуй лектеш. Витле роль – витле еҥ, витле еҥын шонымашыже – артистын витле ÿмыржö… Витле уш-акыл дене вискалыман, ик чон дене илен лекман.
— Искусство айдемылан илышым шымлен ончыктышаш, маныт,— Аркадий Иванович умбакыже шонкала.— А шыҥдарен кертына мо шкенан пашанам южо еҥлан, а? Ала-ала… Теве, мый, мутлан, шке илышем гыч ойлем. Тиде «застойный период» манме жапыштет лийын.
Тунам лачак Ион Друцэн «Илыш сескем» пьесыштыже Кэлиным модам ыле. Тудо айдемыже чын верч кучедалше, йöрдымö пашам ыштыше-влакым чытыдыме, икманаш, ятыр поро шомакым ойлаш лиеш. А мыйын пачер уке. Еш кугу. Сöрвален коштам. Миет горисполкомыш. Эн ондак пыкше гына черетыш возалтат. Вара миет «начальник» дек. Эше ик шагат тудын дек пураш вучен шинчет.Пурен шогалат да начальник ÿмбак ончалат, ужат — марий шинча. «Поро кече!»- манат, а тудо «Здраче!» манеш. Вара молан толмет нерген каласкалаш тÿҥалат. А саде тöра шем пушкыдо креслыш пурен шинчын. Тый денет ынежат мутлане.— Пока нету, ничего не можем сделать!- манеш. А мом вара ыштет, лектын кает. Шуко тыге сöрвален кошташ логалын. Ала шонем, ынде кызыт, перестройка жапыште иктаж-можо вашталтын?.. Кузе шонет, Юрий Иванович, мемнан спектакльнам тудо ончен мо? Уке. Тыгай айдемылан пеш кÿлеш тыйын искусствет! Шагал мо таче  марий творческий интеллигенций омса шеҥгелне вучен шога?.. Тый илыш дек мелын, тыланет – тупынь… (Пауза.)
— Тау, Аркадий Иванович!
— Молан?
— Редактор дек ом йыҥгырте. Мутланымашнам шке намиен пуэм.
— Шке?..
— От ÿшане гын, рушарнясе газетым луд! Лудыч?
Усталыкет эшеат аш лийже, кумыл саскат калыкнам пойдарыже!

Юрий РЯЗАНЦЕВ,
МАССР-ын заслуженный артистше.

Йошкар-Ола, Магостеатр. 1989 ий.

Поделиться ссылкой:

Top