Марий Эл Республикын сулло артисткыже (1996)
Провой кундем. Кумда пасу, яндар юж дене шÿлышö чодыра помышышто пÿртÿсын ÿдыржö, Валюша Моисеева, шулдыран кайык гай изи шÿм-чонжо дене чоҥештылын, алым, куатым поген кушкын. Жап шиждымын эртен, писе имне гай йортен, вучыдымо шуко вашталтышым конден. Ялысе эн чолга да весела кумылан, кугыракым пагалыше, кажнылан полшаш ямде улшо уста ÿдырым пÿрымаш Марий Элын сулло артисткыжым ыштен. Но тудым калык эшеат кÿкшын акла, шке еҥжылан шотла!
Шочмо вер,
Лачак тыйын кават вуй ÿмбалне,
Тыйынак чодырат ончылнем!
Кудло ий ончыч, 18 февральыште Нуктыж велне верысе озанлыкым вуйлатыше, документ пашаште шотым палыше, ушан-толыкан пöръеҥ Семён Николаевич ден тдын пелашыже, ешын шокшо тулжылан шотлалтше Анна Григорьевнан, суртыштышт кудымшо шочшо ош тÿням ужын. Партийный еҥ ÿдыржым чын корно дене ошкылаш туныктен, пашалан лÿддымын да поро шÿм-чонаным ончен куштен. Школышто тунемше Валюша районыштат эн тале спортсменка лийын. «Куржталаш, тöрштылаш чот кертам ыле. Школын чапшым аралаш манын, эсогыл экзамен кечын (8 классыште тунемам ыле), мыйым таҥасымашыш наҥгайышт. Сеҥымаш дене пöртыльым да пöлек шотыш тувырым ургаш чапле ситцым пуышт»,— шыргыжал шарналтыш Валентина Семёновна. Кап-кыл писылыкше тачат аралалт кодын.
Аважлан фермыш шорыкым ончаш полшаш коштмо пагыт уш гыч нигунам ок лек. Нöргö ÿдырын, йыдалым чиен, пасу мучко куржталыштмыже мыняр лийын гын? Йол корштен орланымеш ситен. Тунамак каваште чоҥештыше самолет йÿк Валентинан кумылжым авалтен. «Ачай, стюардессылан кушто тунемман?»- школым пытарыше ÿдырын икымше йодышыжо тыге йоҥген. «О, тидым ом пале, очыни, иктаж лётный училищыште»,- вашештен ача. «Ачай, балериналан кушто туныктат?»- кокымшо йодыш адак вашмут деч посна кодын. Тетла йодыш пытен.
Кандаш класс деч вара Валентина Моисеева Йошкар-Оласе медучилищыш толын. Но конкурс кугулан кöра тушко логалын огыл. «Эмлыме шотышто чыла умылем, шочшем-влакланат уколым шындем ыле, пелашемымат, чот черланымекше, шкеак врач семын эмленам. Тудо ÿмаште, 32 ий пырля илымек, ош тÿня дене чеверласен. Мый дечем сай терапевт лектеш ыле манын, шукын ойленыт»,— мутланымашым ончыко виктарен палемдыш Валентина Семёновна. А вара Кужмарий школышто кыдалаш шинчымашым налын. Ял гыч самырык-влак чылан каят, тудат, туныктышо лияш шонен, пединститутыш толын. Адак пурен огыл, адак пиал кораҥын, йот йылме дене ик балл ситен огыл. «Кузе ялышке пöртылам?»- шонен ÿдыр. Чонжо дене пален: тудо садак виян, ушан, лач кече гына тиде татыште весым утларак шымата. «Валя, ит ойгыро, тыйым туныктышылан налам»,— манын Нуктыж школын директоржо. Латшым ияш ÿдыр йÿдвошт мален кертын огыл: кузе классыш пура, кузе йоча-влак ончылно кутыра, могай заданийым пуа, могай тувырым чия?.. Ик ий тыршен. Тÿрлö шöрынан паша, чылт артист лийман! Но самырык ÿдырын шÿм-чонжо путырак йокрокланен. Угыч туныктышылан тунемаш колташ ямдыленыт, а чон весым йодын, ончыко ÿжын. Икана Валентинан кидышкыже газетысе увер логалын: «Культпросветучилище театр пöлкашке тунемаш пога». «Тиде – мыйын, каем!»- пуйто верже гыч чоҥештен самырык ÿдыр.
«Театр — кудем, чонем, илышем-
Тыге шуко чапле артист ойла. Ты мут Валентина Семёновнан шÿмжö гычат памаш вÿд гай велеш. Кöргыштö шинчыше чыл-чыл тул нигунам огеш йöрö: «Мураш-кушташ йöратымем ялыште чылан паленыт. Икана сÿаныш логалынам. Вате-влак куштат, а мый куанен ончен шогем. Ала-кудыжо «О, изи Валю толын» мане, тыманмеш йыр пöрдмашке пуртенат шогалтыш, а вара оксам пуышт». Капым погышо ÿдыръеҥ чодыра гоч ошкылшыжлат эре мурен, йÿксавышын шергылтмыжым шÿлыде колыштын. Икана Марий театрын артистше-влак Кужмарийыш спектакль дене толыныт улмаш. Тунам Валюш, велосипедыш шинчын, шкетын пошкудо ялыш кудалын. Кузе чот артист-влакым йöратен ончен! Йоча пагытше йомартлын, паша дене вÿдылалтын эртен. Ачажын предколхоз деч вара лесничийлан ыштыме жапыште тудо мыняр пушеҥгым шынден. «Шкемын чодырам кушкеш»,- ойла Валентина Семёновна.
А Йошкар-Олаште тудын усталык курыкшо кÿкшытым поген. Культпросветучилищын студенткыже кечывалым тунемын, а кастене М. Шкетан лÿмеш драма театрышке тÿшкан модмашке вашкен. Тушто опытым налын, занятийыштат ойыртемалтше лийын. 1970 ийыште училищым пытарымек, театрын тÿҥ режиссёржо С.И. Иванов «Кызытеш курчак театрыш каяш темлем, вара шкем дек кусарем» манын. А тушто Валентина ÿшаным пуышо артистка лийын. Курчак дене ик спектакльыштак кум рольым модын. Репетиций деч вара кодын, шагат дене шке семынже тыршен. Ныл тылзе гыч тудым Марий театрыш ÿжыныт.
Тыге 1971 ий 5 майыште марий сымыктышын ик эн поян полатыштыже Валентина Моисеева илыш-корныжым чоҥаш тÿҥалын. Сулен налме канышыш лекмешке, шочмо марий калыклан уло мастарлыкшым пöлеклен. Тудо лÿмжым, чапшым, сынжым, моторлыкшым арален коденак, зрительын шÿмышкö волгыдо сескемым шавенак, сцена гыч каен. Тыге кÿлын!
Валентина Моисееван икымше рольжо – Н. Лекайнын «Кÿртньö вий» пьесыштыже Генок (1971 ий). Вара Кориш (Шабдар Осып «Кориш») лийын. Режиссёр ÿдырым тÿрлö рольышто терген. Ондак Валя рвезе йочам модын гын, вес ийын иканаште С. Николаевын «Салика» пьесыштыже Маринан рольжым ÿшаненыт. А лийын тыге: 1972 ийыште Пошкырт кундемыш «Салика» дене гастрольыш тарваненыт, а Марина уке. Тунам тиде рольым М. Митрофанова модын, а тудым вес спектакль дене наҥгаеныт. «Мом шуко шонен шинчеда, воктендак Марина уло, ончалза. Валя сцена дене ошкылеш, чылт ямде Марина!»- каласен Марий Элын сулло артисткыже Анисья Фёдоровна Фёдорова. А кунам Сергей Николаев ты спектакльым ужын, «Вот тиде Марина дык Марина, настоящий Марина театрыш толын!» манын. «Кай, кай Йыванлан» (Н. Айзман, 1973 ий) спектакльыште Майрукым, «Кеҥеж йÿдыштö» (Н. Арбан, 1973 ий) Катюшам модын. Кажне ийын – кугу у роль. В. Моисеевалан лÿмлö режиссер-влак С. Иванов, С. Кириллова, В. Пектеев дене пашам ышташ пиал шыргыжалын. Сарра Степановна яшката кап-кылан мотор ÿдырыштö Саликам ужын. 1976 ийыште ончаш толшо калыклан тиде спектакль угыч у куатым пöлеклен.
Культпросветучилищыште тунеммыж годым В. Моисееван педагогшо С. Николаев лийын. Тудо 1982 ийыште Марий театрыш режиссёрлан толын. С. Н. Николаевын «Айвика» пьесыштыже тÿҥ героиням чоҥаш шке студенткыжлан ÿшанен. Тыгай чон поянлык ден тÿжвал тÿс моторлык иканаште марий классикым кÿшкö нöлталыныт.
Театрыште 35 ий тул гай йÿлен пашам ыштыме жапыште Валентина Моисеева 100 утла рольым чоҥен. 50 да 55 ияш лÿмгечыжлан пöлеклалтше чапле бенефис-влак, очыни, шукыштын чонжым тачат вÿчкат. 55 ийыш тошкалше Валентина Моисеева «Полдалге» (Э. Рисклакки) спектакльыште 16 ияш ÿдырым модын! Тыгай эше марий сценыште лийын огыл! Пеледыш аршаш дене урналтше, шуко шергакан пöлек дене палемдалтше артисткылан «Марий Элын калык артисткыже» лÿмым пуымым ончаш толшо калык шÿм вургыж вучен, но тиде ышталтын огыл.
«Сцена гыч жапыштыже да моторын кайыман, самырык тукымлан корным пуыман, кеч кÿлдымым шижмаш артистлан эн кугу ойго дене иктак. Мый шке зрителемлан кугу таум ойлем, кызытат уремыште ужын саламлалтыт, поро тыланымашым ойлат. Тиде – куан. А театр – пÿрымашемын сортаже, тудо чоныштем йÿла. Мый пиалан айдеме улам. Поэзий шÿлышан Леонид (Леон Майков – Авт.) пелашем дене коктын, кок шочшым ончен, илыш-корныш луктынна. Саша эргына ден Юлия ÿдырна ешан улыт. Йочам-шамыч ондак 1-ше №-ан президент школ-интернатыште, вара И.С. Палантай лÿмеш музучилищыште тунем лектыныт. Вашла умылен, йöратен, икте-весыланна кÿлын илена»,— палемдыш В. Моисеева.
Тудын эргыже А. Майков музучилищыште духовой отделенийым вуйлата, тромбон дене шокта, туныкта. Шукерте огыл тудын тыршымыжлан кöра ты тунемме заведенийыште моткоч чапле духовой музыка концерт эртен. Тиде огыл мо аван пиалже?!
Илыш шке корныж дене кая, тыге пÿрымаш ошкылеш. Модаш ярсыде кушмо кумда урем, шочмо ял шке Валюкшым, а Марий мланде йöратыме актрисыже Валентина Моисеевам 60 ияш лÿмгечыж дене алал кумылын саламлат да пеҥгыде тазалыкым, ласка илышым, волгыдо пиалым тыланат. «Лÿмгечем калык дене пырля вашлияш йöным ыштымыжлан М. Шкетан театрын тÿҥ режиссёржо Роман Юрьевич Алексеев ден директоржо Юрий Петрович Рсуановлан кугу таум каласем»,- мутланымашнам иктешлыш Валентина Моисеева.
Татьяна ПЧЁЛКИНА. «Кугарня» 2010 ий 26 февраль