МИТРОФАНОВА МАРИЯ СЕМЕНОВНА (1934—1995),
Марий АССР-ын калык артисткыже (1984)
Марий АССР-ын заслуженный артисткыже Мария Семёновна Митрофанова М. Шкетан лÿмеш Марий драмтеатрыште коло ий утла пашам ыштен. Тудо неле творческий корным эртен. Актер усталыкше тудын вигак почылтын огыл.
Ремесленный училищым тунем лекмек, Свердловск оласе транспортный машиностроений заводышто токарьлан пашам ыштен. Тыгодымак кыдалаш школым тунем пытарен.
Искусствым йöратымаш тудым у корныш ÿжын. М. Митрофанова актер мастарлыклан тунемаш Йошкар-Олаш толеш. Тыште театральный учебный заведений укеат, тудо музыкальный училищыш тунемаш пура. Тушеч хорын дирижержо да мураш туныктышо лийын лектеш.
Тудо театрыш чÿчкыдын коштын да южо спектакльыште массовкышто участвоватлен.
А 1961 ийыште М. Митрофанова марий театрын артисткыже лиеш. Тудо тунамсе тÿҥ режиссер С. Ивановлан тау мутым каласыде ок чыте, вет лач Сергей Иванович тудын сценыште модын кертшашыжлан эн ончыч ÿшанен.
Кум ий годым М. Митрофанова тÿҥ шотышто массовкылаште участвоватлен, лÿмдымö ÿдырын рольжым модын, чÿчкыдын ик-кок мутым гына пелештеден. Тыгай рольым модмо годым шÿм-чоным почын пуаш йöсö, адакшым тиде зритель-влакын шарнымашешыштат огеш код. Но самырык актриса öрмалген огыл, сценыш лекме жапым пайрем семын вучен. Тудо кугурак йолташыже-влакын ой-каҥашыштым колыштын, чонлан келшыдыме шылталыме шомак ваштарешат ик мутымат пелештен огыл, а ситыдымаш деч кузе утлаш манын, шке семынже келгын шонкален.
М. Митрофанова 1963 ийыште С. Ивановын шындыме «У саска» пьесыште первый гана кугу рольым модын.
— Тиде роль тÿҥлан шотлалтын огыл. Майра тÿҥ героинян йолташ ÿдыржö гына,— каласкала артистка.— Шÿм-чонышкем тунам пуйто кече ончалын. Сценыжат моло спектакль годымсо деч волгыдыла чучын. Тиде кызыт, очыни, йоча шонымаш семын йоҥга. Мыйын уш-акылыштем ала-могай вашталтыш лийын кайыш – шке виемлан ÿшанымаш шочо.
Тиде жапым шарналтен, М. Митрофанова кугурак йолташыже-влак Г. Пушкин, И. Якаев, А. Тихонова, М. Романова, М. Сапожникова, В. Бурлаков, И. Матвеев, И. Никитин нерген поро мутым ойла. Нуно самырык актрисылан Майрук рольым чоҥашыже шагал огыл полшеныт. Тидлан кöра тудын героиняже илышыште улшо еҥ гаяк лектын.
Тылеч вара марий сценын опытан мастарже-влак М. Митрофановалан пашаштыже нелылык улмо годым эре полшеныт. Актриса К. Коршуновын драмыж почеш «Кÿрылтшö сем» спектакльым ямдылыме годым лийше случайым шарналта.
Тушто тудо Бобровын ÿдыржым – Иринан рольжым модын. Рольын ойыртемалтше драматический койыш-шоктышыжым муаш, ача-ава коклаште келшыдымашлан кöра опытдымо ÿдырын ойгырымыжым келгын почын пуаш кÿлеш ыле.
А. Тихоноват тиде спектакльыште модын. Тудо Бобровын чыла умылышо поро аважын образшым чоҥен. М. Митрофановалан тудын партнершыжо лияш логалын. Но тудын ала-можо ситен огыл. Тунам Анастасия Тихоновна ойгырышо самырык актрисым репетиций деч вара кодеден да актерын мастарлык секретшым почын, сценыште ÿшанлын кошташ туныктен.
М. Митрофановалан комедийлаште шуко модаш пернен. Тудо кеч-могай роль денат, уло вийым пыштен, пашам ыштен. Кызыт тудын репертуарыштыже утларакше мыскара образ-влак улыт. А шке чонжо дене тудо лирико-драматический роль дек лишкырак, ÿдырамаш-влакын келге психологический образыштым модмо нерген шонен. А тидлан шинчымаш да опыт кÿлыныт.
1964 ийыште М. Митрофанова ГИТИС-ын заочный отделенийышкыже тунемаш пура. Тушто тудо педагог-влак Николай Викторович Пажитновын да Нина Соломоновна Михоэлсын вуйлатымышт почеш сценыште шонаш, режиссер-влакын шонымашышт почеш шкевуя пашам ышташ тунемын.
Институтым тудо 1968 ийыште тунем пытарен. Лач тунам К. Коршуновын пьесыж почеш С. Кириллова «Кÿдырчан ÿжара» дипломный спектакльым шында улмаш. Самырык актрисылан Вачукын рольжым пуэныт. Тиде – спектакльыште ик эн неле драматический роль. Тудо Митрофанован профессионально кузе кушкын шуктымыжым тергыме гай лийын. Тиде экзаменым тудо сайын кучен да келге психологический драматический характерым почын моштымыжым ончыктен.
Вачук – поян Токтарын икте гына улшо ÿдыржö. Ача-аважын мутыштым гына колыштын, тудо панкрут лийше руш дворянин Головановлан марлан лектеш. Спектакльын прологыштыжо Вачук – М. Митрофанова – шке пиал верч шоген кертдыме ÿдыр. Пролог ден спектакльын тÿҥ событийже коклаште Вачукын илышыштыже коло ий неле жап эрта. Чаманаш веле логалеш, нине ийла пьеса ден спектакль деч öрдыжеш кодыныт. М. Митрофанован героиняже ындыжым йöршеш вес еҥ гай коеш. Öпкеледыме койышыж деч нимат кодын огыл. Тудын Вачукшо правадыме улмыж ваштареш кучедалаш кынелеш. Но тудо ешыште гына вуянче да тореш улмо койышыжым ончыкта, а обществыште ончычсо семынак права деч посна кодеш. Вачук – М. Митрофанова тидым умылен налын, но вараш кодын. Тудо чот шыдешка, осал лиеш, чоныштыжо мо сай лийын (порылык, ныжылгылык), тудым чыла йомдара. Актриса шке героиняжым чамана, но тудын койышыжым пыдалын ок нал. Марийжым пуштмекыже, Вачукым – Митрофановам шкенжымат нимо сайжат ок вучо.
Тушманле социальный условийыште ÿдырамаш илышын локтылалтме темым тудо Б. Брехтын «Вуянче ава ден шочшыжо-влак» спектакльыште Иветтын образыштыже умбакыже шуя. Тиде спектакльым С. Кириллова Кугу Отечественный сарын пытымыжлан кумло ий теммылан шынден.
М. Митрофанован модмо йорга ÿдыр Иветта зритель-влакын чаманымашыштым ок тарвате. Тиде тыглай роль огыл, тудым, лÿмнержым волтышо айдемым, чаманыде модаш кÿлеш. Актриса тидым ончыктен моштен. Ончыч Иветта – Митрофанова эше шке моторлыкшо дене кумылым савырен. Вара, полковникын тулык ватыже лиймеке, шоҥгем шуде, осал чер дене илышынек мерча. Тудо шыргыжаш тöча, поян илышыжлан куанен коштеш. Но тиде уже – ÿдырамашын шыргыжмыже огыл, а колымаш деч ончыч койышланымаш. Тыге актриса сарым вурса, вет тудо еҥ-влакын шÿм-чоныштым локтылеш да нуным илышынек пытара.
М. Митрофанова тыгай рольым уло кумылым модын. Но вет производственный коллективыште шке творческий планым, шонымашым молын задачышт дене келыштарыман. Садлан тудлан бытовой, комедийный рольымат шуко модаш логалын.
Южгунам, шке манмыжла, пиалан пагытат лиеден. Тыгайлан тудо М. Майнын пьесын почеш режиссер Н. Лузгиновын шындыме «Ануш» спектакльыште тÿҥ рольым модмыжым шотла.
Тиде рольышто актрисым Родинылан служитлыме патриотический идей, тушманын тылыштыже совет разведчикын лÿдде кредалмыже кумылаҥденыт. Темыже тиде пеш кÿлешан, но драматургический материал начар улмылан кöра постановка театрын репертуарыштыже кужун кучалтын огыл.
М. Митрофанован репертуарыштыже тÿрлö оҥай роль шагал огыл. Нуным ышташ творчествылан йоҥгыдылык ситышын лийын. Тудо осетин драматург Г. Хугаевын «Ватемын марийже» да «Ватемын аваже» комедийлаштыже, С. Николаевын «Салика» музыкальный комедийыштыже Маринан рольжым сайын модын. Актриса Шафакын (М. Каримын «Тылзе петырналтме йÿдым»), Зульфиян (С. Николаевын «Комиссарын чапше») драматический рольыштлан кÿлеш сценический йöным муын моштен. А илалшырак ÿдырамаш-влакын образлаштышт, мутлан, Эчан ватын (С. Николаевын «Салика»), Улинан (Т. Минуллинын «Чодыраял Элыксандр»), Оксикын (С. Ивановын «Ольош»), Ненин (М. Шкетанын «Ачийжат-авийжат») рольыштышт М. Митрофанова персонажын кöргö койыш-шоктышыжым, чонжым утларак раш почын пуаш тырша.
Актрисылан ик рольым южгунам ятыр ий почела пеш шуко гана модаш пернен. Мутлан, Эчан ватын рольжым 106 гана модын. Але налаш чуваш драматург Н. Айзманын «Кай, кай Йыванлан» комедийже гыч Проскам. Ты рольым сценыште 175 гана ончыктен.
Ынде М. Митрофановалан героиня-влакын ийготыштым вашталтыде ок лий. «Ачийжат-авийжат» гыч Ненин, «Чодыраял Элыксандр» гыч Улянан, «Айвика» гыч Унавийын образыштым ыштымым первый опытлан шотлен кертына.
Ожно ялысе мужедше Неним илышыште куштылемден ончыктат ыле. А М. Митрофанова тудым утларак келгын сÿретла. Тудын лÿдыкшö ласкалыкше, ÿшанлын коймыжо еҥ-влакын чоныштым шке кидыштыже чоя оза семын кучымым ончыктат. Актриса революций деч ончычсо марий ялысе реакционный вийын мом шогымыжым у семын, оҥайын почын моштен.
Вес рольым – Улянам модмыж годым М. Митрофанова тудын психологический сложный характеран улмыжым ончыкта.
Тыге Мария Митрофанова мастарлык корнышто ик ошкыл почеш весым ыштен. ™шаныме шуэш, тудо шонымо вучымо рольжым эше модеш. Да, сценыш лекмекыже, мемнан жапысе келге патриотический идейым зритель-влак дек уло кумылын намиен шукта.
М. ГЕОРГИНА,
филологический наука кандидат.
«Марий коммуна», 1982 ий, 29 январь
Тудын илышыже да творчествыже нерген возеныт:
Горохов В. Урал ӱдыр (Девушка с Урала) // Марий коммуна. 1968. 10 февр.
Горохов В. Усталык корнышто (На пути к мастерству) // Ончыко. 1969. № 6. С.92—97.
Калязин В. Великая капитуляция // Театр. 1978. №4. С.41—44.
Георгина М. В трудном поиске // Марийский драматический театр: Страницы истории (1917—1978). Йошкар-Ола, 1979. С. 99—170.
Георгина М. Але марте палыдымым каласкалаш (Раскрывать неизвестное) // Марий коммуна. 1984. 11 март.
Кульбаева Н. Жапын йодмыжлан кузе вашештен? (Как откликнулся на требование времени?) // Марий коммуна. 1987. 7 июль.
Георгина М. Кузе илет, марий вате? (Как живется, марийка?) // Марий коммуна. 1988. 5 март.
Ефимова Н. Продолжение темы // Театральная жизнь. 1989. №2. С.19.
Георгина М. Сеҥымаш шке ок тол (Победа сама собой не приходит) // Илышын воштончышыжо. Йошкар-Ола, 1994. С.230—233.
Молотова Т. Мемнан дечын эрелан каен сай чонан актриса (От нас навсегда ушла актриса с доброй душой) // Кугарня. 1996. 22 март.
Молотова Т. «Чонем, илышем театрлан пуэнам…» («И сердце, и жизнь отдала театру»: Из воспоминаний М.С.Митрофановой) // Ончыко. 1996. №12. С.130—132.