МИХАЙЛОВА МАРИЯ МИХАЙЛОВНА (1920—2001),
РСФСР-ын сулло артисткыже (1976),
Марий АССР-ын калык артисткыже (1969),
Марий АССР-ын Кугыжаныш премийын лауреатше (1977)
МАРИЙ ТЕАТРЫН ТАЛЕ МАСТАРЖЕ
Мастар еҥ мастарак: сай пашаж дене курымешлан поро кышам кода. Мария Михайлова нергенат тыгак каласаш лиеш. Кö «Салика» спектакльыште Кузи вате рольышто модмо годым кÿчык, улыжат кок букван «мо-о-о» мутыш тынар шуко шонымашым шыҥдарен моштен – лач Мария Михайловак веле. «Салика» пьесыште Кузи ватын шомакшетакшат шуко огыл. Тудо марийжым шып гына колыштын, оза вате семын чылаж годымат полшен илаш тунемын.
Унам сийлышыла, ныжылге ÿдырамаш семынат койын мошта.
Пырче йотке шымлен
Салика ден Марина сÿанлан ямдылалтме годым пеш юватылыт. Кузи вате, тидым шижын, нунылан писынрак тарванылаш кÿшта. Маринан «Шуына, марлан кайышашак огынал» манмыжлан тудо уло йÿкшö дене «мо-о-о!» гына манеш, но чытырналт кайыше капше гыч шыде каргымаш мучашдымын ташлен лектеш: «Намысда уке, вожылдымо-влак. Мом шонен пыштенда. Мый тендам почкалтарен налам, калык ончылно вожылтарынеда, сÿаным, калык йÿлам локтылнеда. Мый тыланда волям ом пу». Тиде да тулеч моло кöргö шонымаш тиде шомакышке шыҥдаралтын.
Мария Михайлова Марий театрын, чынжымак, тале мастарже лийын. Артист пашам, тудын кÿлешлыкшым пырче йотке келгын шымлен, садлан сценыште тичмаш чын гоч тÿрлö-тÿрлö еҥын илышыже, пÿрымашыже почын пуалтын. Артистка авторын возымо кажне шомакшым вожшо гычак шымлаш кумылан ыле. Кеч-могай у спектакльым ямдылыме жапыште режиссёр деч чыла могырымат у рольысо еҥ нерген тÿрыснек пален налаш тыршен. Южо рольым ямдылаш кок-кум артисткылан пуалтын. Мария Михайловна икымше вашлиймаштак мыланем каласыш: «Сергей Иванович, рольым мый шкетын ямдылаш йöратем. Сай ма, уда ма – тиде мыйын сомылем. Мыланем тиде але вес рольым ÿшанеда гын, тетла вес артисткылан ида пу. Мый шкетын лийнем».
Чынак, «Салика» спектакльыште Кузи ватым Мария Михайловна шкетын келыштарыш. Тиде рольым шуко артистка модаш тöчен, но тудын мастарлык кÿкшытшö марте, мыйын шонымаште, нигö шуын кертын огыл.
Пиалан, яндар еш илыш
Еш илышыжат тудын яндар лийын. Пелашыже, кумдан палыме артист Георгий Максимович Пушкин, дене икте-весыштым йöратен иленыт. Наташа ÿдырыштлан сай музыка шинчымашым пуэныт. Уста пианистка. Уныкашт Бельгийыште ила, марлан лектын.
Калык ончылно але театрыште Мария Михайловна шке пелашыжым «Георгий Максимович» манын. «Марием» манмыжым колын онал. Вет Г. Пушкиным артист пашажлан да мастар шÿвырзö семын калык чот йöратен.
1956 ий марте нуно Чернышевский уремысе пу пöртыштö, изи пöлемыште иленыт. Тыгай артист-влаклан изи пöлемыште илаш, пашам ышташ шот огыл. Оласе вуйлатыше-влаклан умылтарен кертым. Нунылан Ленин проспектысе пöртыштö кум пöлеман пачерым пуышт.
Чуваш драматург Н. Айзманын «Кай, кай Йыванлан» комедийжым шындаш палемдымеке, мый нуным сценыште пырля ушаш шонен пыштышым, Марий Михайловналан Настась рольым, Георгий Максимовичлан Йыгынатыным пуышым. Пьеса почеш икымше сÿретыштак Настась ден Йыгынат вашлийыт, ваш мутланат. Мария Михайловна манеш: «Сергей Иванович, шомак пеш шуко, айста изиш кÿчыкемдена. Мый тынар мутым кунам тунем шуктем». Но мый шым кöнö.
Настась ден Йыгынат илышыштышт икымше гана ужыт. Мутланыме жапыште Йыгынатын поянлыкше нерген Настась тÿрыснек пален налаш тырша. Вара йорло ÿдыржым поян качылан пуаш шонымашыже лектеш, а Йыгынат шке эргыжлан эн мотор, пашам йöратыше ÿдырым, Марукым, марлан налын пуынеже. Садлан нунылан икте-весыштын шонымашыштым тÿрыснек пален налаш кÿлеш. Ик шомакымат кÿчыкемдыде, шинчашке тÿткын ончен, сценым эртарыман.
Первый жапыште тиде сцена нелын, йöсын кайыш. Вара кок уста артист тиде вашмутланымашым илышлан келшен толшо чыныш савырышт. Шуко вучыдымо ойсавыртышым муын, оҥай дечат оҥай концерт номер семын куанен модаш да тиде рольысо герой-влакын илышышт дене илаш тÿҥальыч. Авторын шомакше пуйто сылне муро семыш савырнен йоҥгалте. Ончет, колыштат – куанет веле. Вÿдла йоктарат. Зритель тиде сценым утен каен воштылын ончен. Лач пытартышлан М. Михайлова, уло капшым модыктен, мотор ÿдырамаш улмыжым ончыкташ шонен, куанымыж дене верже гыч койышланен ошкыл колта. А Йыгынат, мотор ÿдырамашым тÿслен ончен, шÿвылвÿдшым нелеш, теве-теве кушталтен колта. Ончаш толшо-влак, рÿж-ж-ж совым кырен, кок мастар артистым ужатат. «Кай, кай Йыванлан» спектакль мастар артист-влаклан кöра Марий театрын сценыштыже 1957 ий гыч тÿҥалын, коло вий ий чарныде каен.
«Кай, кай Йыванлан» спектакль Чувашийын рÿдолаштыже – Шупашкарыште – К.В. Иванов лÿмеш театрын сценыштыже ончыкталте. Чуваш-влак маньыч: «Кусарыме огеш кÿл, ме пьесым сайын палена». Марий театрын артистше-влакым моткоч шокшын вашлийыч. Спектакль деч вара каласышт: «Марий-влак «Кай, кай Йыванлан» спектакльым мемнан деч чаплын шынденыт». Чувашла «лайх, тиде лайх» (чапле, пеш чапле) шомак-влак йоҥгеныт. Геннадий Копцев манмыла, (тудо Кузякын рольжым модын), Урал, Пошкырт кундемласе калыкым веле огыл, кугешнылаш йöратыше чуваш-влакымат кормыжтен кертна.
Кöргö вийже лу еҥлан ситыше
М. Горькийын шочмыжлан 100 ий темме вашеш 1968 ийыште «Булычов Йогор да молат» спектакльым шындаш палемдышна. Тÿҥ рольым, Булычовым, театрын шукертсе тале мастарже С. Кузьминыхлан пуышна. Но пьесыште эше тыгаяк виян черке еҥ Меланьян рольжо уло. Тиде рольлан пеш тале, тыгодымак чояланен кертше айдемын койыш-шоктышыжым почын пуэн моштышо артистка кÿлын. Тыге мастарын модын кертше икте веле – М. Михайлова.
Адакат икымше кече гычак Мария Михайловна, тургыжланен, тиде рольлан пиже. Нигöлан ойлыде, икмыняр жап йышт черкылашке коштын, тусо илыш сÿретым эскерен: кузе койыт, юмылташ толшо-влак дене кузе мутланат да тулеч моло. Кажне гана репетиций тÿҥалме деч ончыч режиссерлан мом ужмыж, шекланымыж нерген каласкала ыле.
Меланьян рольжым виян, вучыдымо чия дене сÿретлыш. Тыгодымак Булычов Йогор дене сценыште лач коктын кодмекышт, ожнысо чоя, самырык годсо йорга ÿдырамашын койышыжо тÿжваке лектеш ыле. Юмылан кумалме сценыште М. Михайлован шинчаже туге йÿлен – ончаш толшо-влак залыште, ик жаплан чурк лийын, шÿлалташат тоштын огытыл. Пÿтынь залым тудо юзо семын кучен. Чот ÿшандарен. Ожнысо йорга ÿдырамаш Юмын ончылно шке кöргö чонжым мастарын шылтен моштен.
Спектакль кечын М. Михайлова эр гыч тÿҥалын кас марте нигö денат мутланен огыл, манаш лиеш. Сценыш лекташ ямдылалтын, у образын илышыж дене илен, таче калык ончыко у шонымашым лукмо нерген шонен коштын.
Артистка мыскара, койдарчык образым Н. Арбанын «У муро», «Тулар ден тулаче», «Ош пеледыш», Б. Александровын «Малиновкышто сÿан», Д. Суптельын «Эҥер лÿшка» музыка дене сöрастарыме комедийлаште почын пуэн. Яндар йÿк дене мурен кертмыже чот палдырнен. Пÿртÿс тудлан чыла пуэн: вияш кап-кылым, мотор чурийвылышым, йоҥгыдо йÿкым, кÿляш гай нугыдо ÿпым. А темперамент, кöргö чон шотышто ойлаш гын, кучен, чарен гына шукто, уке гын писе мардеж семын чыла сÿмыралеш. Тул дечат шокшо. Тудын кöргö чон вийже лу еҥлан ситыше ыле.
Мария Михайлова марий, руш, йот элласе драматург-влакын пьесышт почеш шындыме спектакльлаште 100 утла рольым чоҥен.
Но чаманен каласаш логалеш, тале мастарым йöратыме пашаж деч жап шуде ойыреныт, канаш колтеныт. Самырык-влаклан кугу паша опытшо дене эше шуко пайдам конден кертеш ыле.
Тиде уста артисткын шочмыжлан 25 январьыште 90 ий теме. Ме Мария Михайловнам эреак порын шарнена. Калык чонышто тудо чоҥымо рольжо-влак дене курымешлан кодын.
С. ИВАНОВ,
Россий искусствын заслуженный деятельже.
«Марий Эл», 2010 ий, 30 январь.