Марий Эл Республикын калык артисткыже (2000)
1949 ий 4 майыште Шернур район, Изи Илешъял ялыште шочын. Школым тунем пытарыме деч вара ялысе клубым вуйлатен, моло пашамат шуктен. Вара Семёновкысо кыдалаш профессионально-технический училищыште тунем лектын. 1970 ийыште Марий кугыжаныш филармонийыш, «Марий Эл» куштышо да мурышо кугыжаныш ансамбльыш, солисткылан пашаш пурен. 1971-1972 ийлаште И.С.Палантай лÿмеш Музыка училищын вокал отделенийыштыже мастарлыкшым шуарен. 1972 ий ноябрьыште М.Шкетан лÿмеш Марий кугыжаныш драме театрыш пашаш куснен.
Р.Макарова – мыскара койыш-шоктышан роль-влакым ик эн устан модын моштышо актриса, сценыште тудо мастарлыкшым чыла могырымат ончыктен мошта. Театрыште пашам ыштыме жапыште тачысе кечылан шÿдö чоло рольым ыштен. Раисия Васильевна эсогыл рвезе-влакын рольыштымат модын: Павыл (Шабдар Осып, «Кориш», 1973), Саню (М.Рыбаков, «Чодыра мÿй», 1980), Петя (П.Эсеней, «Янлык суд», 1982) да молат. Мурен моштымыжо да сылне йÿкшö музыкальный спектакльлаштат тÿрлö образым чоҥаш йöным ыштат. Жаплан келшыше тÿрлö рольымат шагал огыл модын – Феня (П.Эсеней, «Шуматкечын мончашке», 1974), Наташа (Н.Арбан, «У муро», 1979), Ольга (К.Коршунов, «Корныеҥ», 1982), Галя (Н.Арбан, «Тулар ден тулаче», 1983), Марина (В.Абукаев, «Ушкал йомын огыл», 1985), лида (В.Гуркин, «Кнагари-тывырдык», 1998) да молат.
Р.Макарован ыштыме образлаште сатират палдырна. Тыгай улыт тудын Огаптяже (А.Волков, «Оръеҥ мелна», 1991), комендант Сурманаеваже (М.Рыбаков, «Эргымлан кузык», 1988), Мамашеваже (М.Рыбаков, «Мокмыр», 1990), Шоҥго куваже (Ю.Байгуза, «Порсын лÿҥгалтыш», 1999), Васличаже (Ф.Буляков, «Ныл кувалан ик сÿан», 1991), Ульянаже (М.Шкетан, «Мыскара кас», 1978) да молат.
Р.Макарован комедийыште модмо чыла рольжо кокла гыч А.Чебановын «Проска кокай ÿдыржым марлан пуа» комедийыштыже тÿҥ рольым ик эн сайлан шотлыман докан. Проска-Макарован койыш-шоктышыштыжо сайжат, удажат коеш: шойышташ йöрата, манеш-манешым колта, поро кумылымат ончыкта, чоялыкшат ситышынак, ончыкылыклан ÿшана.
Калыкын илышыжым палымыже артисткылан образ-влакым чоҥымыж годым моткоч полша: Фекла Ивановна тулаче (Н.Гоголь, «Каче пазар», 1994), Фелицата Антоновна да Матрёна (А.Островский, «Вараш кодшо йöратымаш», 2000 да «Мом кычалат, тудымак муат», 2000) рольлаште Р.Макарова тидым сайын пеҥгыдемда. Терей вате, Кузи вате (С.Николаев, «Салика») да Ведаси (Н.Арбан, «Кеҥеж йÿд», 2000) рольлаште тиде образым чоҥышо артистка-влак А.Страусова да Е.Сошникован тўҥалтышыштым умбакыже шуя.
Драматический рольлаштат Р.Макарован усталыкше ден мастарлыкше кумдан почылтыт: Тачана (А.Асаев, «Ӱжара мурызо», 1978), Людмила (М.Горький, «Васса Железнова», 1976), Ведаса ден Матра (М.Шкетан, «Ачийжат-авийжат», 1981 да 1998), Варвара (В.Распутин, «Пытартыш кече», 1987), Оксина (М.Шкетан, «Сардай», 1993) да молат.
Эпизодлаштат Р.Макаровам ужын шуктыде от код. В.Регеж-Гороховын «Кугезе муро» драмыж почеш шындыме спектакльыште кÿчен коштшо Изÿдыр (1979) але М.Рыбаковын «Оза ватыж» почеш спектакльыште шкет илыше шоҥго Тимай кува шекланыде огыт эрте.
1988 ийыште Р.Макаровам СССР Культура министерство ден ВЦСПС-ын «Отличник культурного шефства над селом» оҥыш пижыктыме знак дене палемденыт. 1995 ийыште Раисия Васильевналан «Марий Эл Республикын сулло артисткыже» почётан лÿмым пуымо. А 2000 ийыште Р.Макарова «Марий Эл Республикын калык артисткыже» почётан лÿм дене палемдалтын.
Илышыже да пашаж нерген возеныт:
Георгина М. Театрын ÿшандарыше вийже: Самырык артист-влакын творческий арняшт пыта // Марий коммуна. 1979. 11 май.
Ефимова Н. Дайте посмеяться // Марийская правда. 1991. 1 февр.
Анисимов Э. «Кушто муында тыгайым?» // Илышын воштончышыжо. Йошкар-Ола, 1994. С.237—241.
Регеж-Горохов В. «Тыгай вес театр уке» // Марий Эл. 1995. 17 март.
Илибаева М. Шкенан тудо… // Кугарня. 1999. 3 дек.
Ябердина И. Марий Элын артистше-влак: Раисия Васильевна Макарова // Ончыко. 2001. С.75—76.
Григорьев Ю. Воштылтара гынат, куан шинчавÿд лекмеш… // Марий Эл. 2004. 2 нояб.
Эманова А. «Мыйым маныт чыланат курчак» // Марий Эл. 2011. 19 март.
Мыйым маныт чыланат “курчак”
Муро гыч нине мут-влак актриса Раиса Макарован илыш тамгаже улыт
Чынжымак, тачат Марий Элын калык артисткыже Раиса Макарова курчак гаяк. Самырык годсыж гаяк чулым койышан, мыскараче кумылан, изи капшылан келшыше йытыра чурийвылышан. Тудым курчак семынак ӧндал колтымо шуэш.
Жапше годым В.Регеж-Горохов ден В.Куприяновын «Шуматкечын — мончашке» спектакльлан возымо «Каласал мыланем, Онар» мурышт калыкыште туге шарлен каен, эсогыл тудым йоҥгалтарыше актрисым, Фенян рольжым модшо Р.Макаровам, У Торъял унагудо гыч колтен огытыл. «Курчакдам» муралтеда, вара лектыда», — ойленыт тусо пашаеҥ-влак гастроль дене мийыше Раисалан. Да тыге кажне гана. Тунам Пётр Эсеней-Рыбаковын пьесыж почеш М.Шкетан лӱмеш Марий театрыште шындалтше ты спектакль чот йӧратыме лийын, эреак аншлаг дене каен. Лач тудо да «Каласал мыланем, Онар» муро Раиса Макаровалан лӱмым конденыт да паша верым пеҥгыдемденыт, актриса профессийым ӱмырашым ыштеныт.
Такшым Шернур районысо Изи Илешъялеш шочын-кушшо ӱдыр, ончыч Токтамыж кандашияш, вара Шернур кыдалаш школлам тунем лекмекыже (кум ий тунемшаш кыдалаш шинчымашым чолга Рая кок ийыште налын) Йошкар-Оласе культпросветучилищыш балет артистлан пурынеже улмаш. Но тудым «йолыштет подъём уке» манын налын огытыл. Молан дыр, но вес отделенийышкат пураш темлыше нигӧ лийын огыл. Тыге Рая тунамсе «модный» профессийлан Семёновкысо торгово-кооперативный училищыш каен. Тунеммаштат, спортыштат, художественный самодеятельностьыштат эре ончылно улшо ӱдырын ик ойыртемже лийын: тудо эре мурен. Училищым пытарымеке, кевытыш огыл, а Йошкар-Оласе Усталык рӱдерыште мурызо-влакын курсышкышт каен. Тыгодым лач «Марий Эл» мурышо да куштышо ансамбль конкурсым увертарен. Рая тергымашым эртен, тудын гай 2-шо альт ӱдырамаш йӱк пеш кӱлешан улмаш.
Аважын гаяк виян, яндар йӱкан Р.Макаровам идалык гыч музучилищысе вокальный отделенийыш налыныт. Ӱдыр тунемме деч посна кас еда Шкетан театрыште вургемым сакалтылшылан пашам ыштен. Лач тышан тудым театрын ятыр комедийым пеш чаплын шындыше режиссёржо Н.В.Лузгинов «кучен». Тыге икымше роль, Шабдар Осыпын пьесыж почеш шындыме «Кориш» спектакль гыч пионер Павыл, шочын. Тиде 1972 ий ноябрьыште лийын. Самырык студенткын модмыжо Пётр Эсенейлан моткоч келшен да тудо возен пыштыме «Шуматкечын — мончашке» пьесыжым, угыч тӧрлен, лӱмын Раялан келыштарен.
Тиддеч вара театр илыш тӱҥалын. Роль почеш роль, гастроль почеш гастроль. Йот эллаже, ӧрдыж кундемлаже, а республикыжым ойлыманат огыл, марий манмыла, тореш-кутынь коштын пытарыме. Мыняр еҥ дене палыме лийме, мыняр у мурым тунемме!
— Эше кодшо курымысо 70-шо ийлаштак Мишкан селаште илыше Онисан, фамилийжым ынде монденам, аваже ик йӱдыштӧ Пошкырт вел марий-влакын ик сылне мурыштым туныктыш, — каласкала Марий Элын калык артисткыже Раиса Макарова. – Тачат тудым йоҥгалтарем. Концертлаште эре ик тӱрлым мураш ом йӧрате.
Сандене теве шкежат такмак-влакым возкала. «Перестройкыжым» шарнеда дыр? Тудлан мутым Раиса Васильевна шке келыштарен. А рольжо-шамыч оҥайрак лийышт манын, тыглай еҥ-влакым эскерен. Жапше годым марий вате-влакын койыш-шоктышыштым сайракын пален налаш Йошкар-Олаште эртаралтше Марий касышкат коштын.
Эре паша да паша. М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драма театрыште 39 ий ыштыме жапыште Раиса Васильевна шӱдӧ наре образым чоҥен, кече еда, манаш лиеш, тӱрлӧ еҥыш савырнен да кажныштын куанже ден ойгыжым шӱм-чонжо вошт колтен. А Васличаже (Ф.Буляков, «Ныл кувалан ик сӱан»), Проска кокайже (А.Чебанов, «Проска кокай ӱдыржым марлан пуа»), Ведасиже (Н.Арбан, «Кеҥеж йӱд»), Наставийже (Л.Яндаков, «Йӧратымаш? Йӧратымаш! Йӧратымаш…») да мыскара кумылан ятыр рольжо калыкым воштылтен, тыгодымак шонаш таратен, илаш вийым ешарен да ешара.
Раиса Васильевнан еш илышыже нерген пален налаш тыршымемлан артистка шыргыжале гына:
— Паша шуко лийын, еш илышым чоҥаш жап кодын огыл.
Лийыныт таҥ-влакат, еш илышым пырля чоҥаш шонышат икте веле огыл улмаш. «Мый — эре пашаште, кум тылзе дене гастрольышто, а пелаш – мӧҥгыштӧ. Але вара ӱмыр мучко эре тыге мыйым вучен илышаш?» — пелашлан ойырышаш еҥжым чаманен самырык актриса. Да адакше неле-йӧсым чытен, ончен куштымыжлан да туныктен лукмыжлан тауштен, аважлан полшаш вашкен. Ака-шӱжарланат тудын эҥертышыже кӱлын, вет ачаже сар гыч сусырген пӧртылын да Раян идалыкат пелаш улмыж годым ош тӱня дене чеверласен. Самырык аваже ныл изи икшыве дене тулыкеш кодын. Изинек шке вийлан гына ӱшанен кушшо ӱдырын илышыштыже ончыл верым паша налын.
— Жап моткочак писын эрта улмаш, — самырык годсо фотографий-влакым ончен шинчымына годым пелештыш Раиса Васильевна. — Кунам пашат уло да тудо эше чонетлан келшыше, тунамже – кок пачаш писынрак. Ик сценыште марий калыкын пагалыме да йӧратыме артистше-влак Георгий Пушкин, Иван Матвеев, Виктор Бурлаков, Геннадий Копцев, Аркадий Орлов, Андрей Андриянов, Юрий Рязанцев, Иван Никитин, Юрий Иванов, Любовь Булычёва да моло денат модаш пиал логалын. Тӱҥалше артисткылан полшаш тыршеныт. Поснак Мария Николаевна Сапожникова ден Галина Николаевна Иванова-Ямаева кӱлеш семын виктарен шогеныт. Нунын каҥашышт деч вара сценыш лекмекем, куштылгылыкым шижынам. Да тачат сцена мыйым чер дечат, моло уто шонымаш дечат эмла.
Кызыт Раиса Васильевна у спектакльлан ямдылалтеш. Тудлан Ильгиз Зайниевын «Люстра» пьесыже почеш ямдылыме спектакльыште Пӧклан рольжым ӱшанен пуэныт.
«Мо кӱлеш эше артистлан? – ойла Марий Элын калык артисткыже Раиса Макарова. – Эше иктаж лу ийым театрыште ышташ ыле, теве тиде – кугу пиал».
А.Эманова.
«Марий Эл» газет, 2011 ий 26 март