Марий АССР искусствын сулло деятельже (1979),
Марий Эл Республикын калык артисткыже (1992),
МАССР Кугыжаныш премийын лауреатше (1978)
1974-1987 ийлаште М. Шкетан лÿмеш Марий кугыжаныш драме театрын тÿҥ режиссёржылан ыштен
«Мемнан театрна»
Тыге лÿмден шкенжын шарнымаш у книгажым Марий Эл искусствын сулло деятельже, Кугыжаныш премийын лауреатше, М. Шкетан лÿмеш национальный театрын 70-80 ийласе тÿҥ режиссёржо Сарра Степановна Кириллова.
2007 ийыште савыкталт лекше книгажым Сарра Кириллова шочмыжлан 75 ий теммылан, марий калыкшыланат пöлеклен. Тудым йöратыме марий театржын эртыме корныжо, артистше-влак нерген чон йÿлен, порын шарналтен возымо шерге пöлек семынат аклыман.
Сарра Степановна шарнымаште кугу верым шерге аважлан – Анастасия Гавриловна Страусовалан – ойырен. РСФСР-ын сулло, Марий Элын калык артисткыже А. Г. Страусован лÿмжым Марий Элыште палыдыме еҥже укеат. Изинекак Сарра Кириллова, аваж пелен лийын, театр аланыште кушкын. Садлан театрын тошто полатше тудлан шочмо суртшо семынак чучын. Книгам возымаштат оҥай йöным шонен муын – тунамсе эртыше илышым йоча годсо шинчаужмашыж гоч палдара. Театрыште илыш шолын шогымым, палыме артист-влакын илышышт гыч оҥай да мыланна эше йöршеш палыдыме факт-влакым почын ончыктен.
Но эн тÿҥжö – шерге аважын илышыжым да шкенжынат йоча годсо йöсö пагытшым шарнен возымыжым шинчавÿд деч посна лудаш ок лий. Книгам кидыш налмек, ик шÿлыш дене лудын лектат.
Сарра Степановна книгажым рушла возен. Но кузе устан? Тале режиссёр эше уста писатель лийын кертеш ыле. Но тудо илышыжым йöратыме театр искусствыжлан пöлеклен.
15 ий утла марий театрыште тÿҥ режиссёрлан ыштен. Ту жапыште театрын вияҥмашкыже кугу надырым палемден кодыманак. Тудо жапыште Сарра Кириллован шындыме мыняр оҥай, виян марий спектакль-влакым онченна! Тунамак икымше гана марий театр Эстонийыш шумеш марий спектакль дене гастрольыш миен кошто.
Ме, самырык интеллигенций, йöратыме, аклыме, кугун чапланыше артистна-влакым ончаш театрыш вашкенна. Сарра Степановна денат вашлияш пиал логалын. Тунам Марий театр ден Марий национальный музей кылым чак кученыт. Вашлиймаш кас-влакым эртаренна, выставка-влакым почынна. Пырля лийме годым Сарра Степановналан театр нерген книгам возаш эре темленам. Но тÿҥ режиссёрын, чынжымак, жапше лийын огыл: эре репетиций, у спектакль, гастроль-влак.
Жап эртен. Чаманаш гына кодеш, виян, уста режиссерлан Марий театр гыч каяш логале. Тыге тудо ешыжге Санкт-Петербургыш йöршынлан илаш кусныш. Туге гынат Сарра Степановна дене когыньнан коклаште кыл йомын огыл. Чÿчкыдын телефон дене мутланенна, серышым возена. Мый книга шотышто мутым эреак луктынам.
Марий театрын тÿҥ режиссержо В. Пектеевын ÿжмыж почеш С. Кириллова Йошкар-Олашке у спектакльым ямдылаш толын ыле. Марий поэтесса, Марий Эл искусствын сулло деятельже Альбертина Иванован «Арале мыйым, Волгыдо Юмем!..» поэмыже негызеш спектакльым шындыш. Альбертина Иванова тудо жапыште Марий книга издательствым вуйлатен. Сарра Степановна театр нерген шарнымашым Йошкар-Олаштак возаш тÿҥалын, икымше ужашыжым возен шуктен. Но угыч Санкт-Петербургыш пöртылеш. Тушто тудлан Юлия ÿдыржым ончен кушташ, туныкташ, илыш корныш лукташ кÿлын. Книгам возаш йöршын кидше шуын огыл.
Кугешнен каласена, Сарра Степановналан, шкет марий ÿдырамашлан, Юлия ÿдыржым Германийыш, кумдан палыме Берлин оласе художественный академийыш тунемаш колташ пиал шыргыжалын. Кызыт Юлия Страус-Варлих – Германийыште искусство аланыште ик эн палыме, уста художница. Немыч рвезылан марлан лектын.
Тыге ик ий веле огыл эртен. Икана телефон дене мутланымына годым мый книгажым возен пытарашак кÿлмö нерген угыч мутым луктым. Тиде жаплан икымше ужашыже возен ямдылыме лийын ыле, а кокымшо ужаш олмеш Сарра Степановна почешмутым возаш кöныш.
Мучаш марте возен шуктымекыже, мылам Санкт-Петербургыш лÿмын тудын деке каяш логале. Тудын дене ик арня иленам, уна лийынам. Ик арня жап мылам ик кечыла чучын. Тиде жапыште шкенжын илышыж, театр нерген мыняр чон почын каласкален! Книгалан личный архивше гыч шуко оҥай фотографийым пуэн.
Тыгеракын книга савыкташ ямде лие. Ынде мемнан ончылно савыкташ шийвундым муаш тургыжландарыше йодыш пÿсын шоген. Йошкар-Оласе поянрак марий предприниматель-влак деке, спонсор семын окса дене полшен ала кертыт манын, серыш денат лектынна, телефон денат йыҥгыртенна. Но иктыжат ик ырымат ыш ойыро. Садлан мыланна, марий ўдырамаш-влакланак, тыршаш логалын. Книгам лукмо тÿҥ роскотшым Сарра Степановна шке ÿмбакыже нале, чумырымо пенсий оксажым перевод дене колтыш, икмыняр ужашыжым спонсор семын Римма Григорьевна Катаева дене коктын ойырышна. А савыктен лукташ «Ото» савыктыш пöртын озаже А. П. Иванова-Аптуллина кугун полшен. Окса шагаллан кöра тиражше 500 экземпляр веле. Но зато могай книгам Сарра Степановна марий калыклан пöлеклен! Шуко жап тыршыме паша арам ыш лий.
Сарра Степановнан ўдыржö, Юлия, аважын возымо книгажым немыч йылмыш кусарен. Берлиныште савыкташ ямдылалтеш.
М. МАТУКОВА,
Марий Эл культурын сулло пашаеҥже.
«Марий Эл» газет, 2008 ий 10 сентябрь.
Тыгай айдеме 100 ийлан ик гана шочеш
Тале, виян, театр аланыште кугу профессионал лиймыжлан кöра тудын дене кызытат кугешнен илем. Тыгай уста еҥ 100 ийлан икте шочеш! Мый пиалан улам, вет жапыштыже Сарра Степановна дене лишыл палыме лийынна, пеш шерге йолташ семын пытартыш кечыж марте тудын дене эре кылым кученна.
Марий театрыш тÿҥ режиссёрлан С.С.Кирилловам 1974 ийыште шогалтышт. Тунам Йошкар-Олаште калык коклаште тугай куанле ой шарлен ыле, икте-весыланна увертараш вашкенна: «Палет уке, Марий театрыш тÿҥ режиссёрлан марий ÿдырамашым конденыт! Да эше могайым! Марий АССР-ын калык артисткыже Анастасия Страусован ÿдыржö, маныт!» Тидыже театрын артистше-влаклан гына огыл, пÿтынь марий калыклан куанле увер лийын.
Калык, ик могырым, театрыш А.Страусован ÿдыржым ончалаш шонен вашкен, вес могырым, Москосо театр институтым тунем лекше у артист-влакын спектакльлаште модмыштым ужаш шонен, а нунышт – Василий Горохов, Галина Иванова (Ямаева), Юрий Рязанцев, Андрей Андриянов, Геннадий Копцев да шуко молат – чолга шÿдыр ыльыч!
Сарра Степановнан Марий театрыш тÿҥ режиссёрлан толмо историйжат оҥай. Тудо такшым театрыштак шочын-кушкын, манаш лиеш. Карл Маркс уремыште верланыше тошто пу театрыште (тудым вара пуженыт) кажне лукшым пален. Аваж (ÿдыржылан Сарра лÿмым тудо Краснококшайскысе искусство училищыште француз театрын историйжым тунемме годым келшен шичше Сарра Бернарлан кöра пуэн) дене пырля пашам ыштыше чапланыше артист-влак Илья Россыгин (А.Страусова дене ик жап пырля иленыт), Нина Конакова, Анастасия Филиппова да молын воктене куржталын. Тыштак балетым кушташ тунемын, а аваж пелен гастрольыш коштмыж годым 12 ияшак концерт программыште выступатлаш тÿҥалын, моткоч моторын испанла куштен. Вара 15 ияш ÿдыр музыкальный училище пелен почмо театр пöлкаш тунемаш пурен. Артист-влак коклаште кушшо айдеме тетла вес профессийым ойырен налын кертеш мо? Уке. Тушечак Ленинградысе А.Н.Островский лÿмеш кугыжаныш театр институтын икымше марий студийышкыже куснен.
1954 ийыште институтым тунем лектын, Марий театрыште артисткылан пашам ышташ шонен, Сарра моло дене пырля мöҥгыжö пöртылын. Но тыште икмыняр рольым модмеке, марий артистка вес кундемысе руш театрлаште шке мастарлыкшым таптен, а ик жап гыч Ленинградыштак режиссёрлан тунем лектын. Тушто 5-ше курсышто улмыж годым Йошкар-Олашке диплом спектакльым ямдылаш толын. Пырля тунемме студент йолташыже Костя Коршуновын драмыж почеш «Кÿдырчан ÿжара» лÿман пашажым калык ончыко луктын. Тушто роль-влакым Ленинградыште пырля тунемме йолташыже-влак модыныт. Сарра Кириллован спектакльже пеш кугу сеҥымаш дене эртен, тидын нерген эсогыл «Театральная жизнь» журналыштат моткоч моктен возеныт.
Тиддеч вара 5 ий Белгород олаште руш театрыште режиссёрлан пашам ышта. Тыштак марлан лектеш, 42 ийым темыше ÿдырамашын икымше йочаже, Юлия ÿдыржö, шочеш.
Лач тыгодым Сарра Степановнам Марий театрыш тÿҥ режиссёрлан ÿжыныт. Шуко шонымеке да кокытеланымеке, ик мотор шыже кечын тудо ешыжым, Айда пийжым пеленже налын, шочмо олашкыже толеш.
Калыкыште ойлат: «Вÿржым кеч-мыняре шылташ тöчö, садикте шÿтен лектеш». Сарра Степановнанат корныжым петыраш тöченыт гынат, виян, талантан айдеме садиктак сеҥен, ончыко каен. Марий театрыш пöртылмекыже, тÿҥалтыш кече гычак марий драматург-влак С.Николаевын, А.Волковын, Н. Арбанын, М.Рыбаковын, К.Коршуновын, В.Гороховын пьесышт почеш шуко онай спектакльым шынден. Но чон коршта, нуным кинолентеш возен кодымо огыл.
С.С.Кириллова тидын дене гына серлаген огыл, тудо марий сценыш тÿнямбал классик-влакын произведенийыштым лÿдде луктын: В.Шекспирын «Лир кугыжа», Б.Брехтын «Вуянче ава ден шочшыжо-влак», тыгак венгр, эстон, грузин, татар, башкир, руш, чуваш драматург-влакын пьесыштым шынден. Чылаже 30 наре спектакльым ямдылен. Тыге самырык артист-влаклан кушкашышт полшаш манын, Сарра Степановна нунылан режиссёр семын у образ-влакым чоҥаш эрыкым пуа, икманаш, чумыр коллективым усталык аланыште вияҥаш, шкем кычалаш тарата. Тиде жапыште С.С.Кириллован театр илышыште шке школжо вияҥеш. Тудо йырже артист-влакым гына огыл, композитор, художник, драматург, балетмейстер-шамычымат пога. Мыйын шонымаште, тидыже чынжымак чапле школ лийын. Тале, виян режиссёр семын Марий театрын лÿмжым, усталыкшым у кÿкшытыш нöлталын. Тудо икымше гана театрын коллектившым Эстонийыш гастроль дене наҥгаен, тиде тунам республикылан кугу сенсаций ыле, да Эстонийыштат Марий театрын гастрольжо сай кÿкшытыштö эртен.
Виян айдеме йыр эреак кычалтылше, пургедше еҥ-влак улыт. Сарра Степановнат тиддеч утлен кертын огыл. Нуно шуко лийын огытыл, но садак режиссёр дене шке семынышт «кучедалыныт». Подылаш йöрата манын, титаклашат тöченыт. Тыгайжат лийын дыр, но иктат умылаш тыршен огыл: пашаште кеч-мыняр чолга да виян лийже, садак тудо эн ончыч ÿдырамаш, а ÿдырамашын ойгыжат ятырак. Аваже, Анастасия Страусова, йолжым тугымеке, ик жаплан коштын кертдыме лийын. Пелаш дене умылыдымаш лекташ тÿҥалын. Вара тудо еш гычат лектын каен. А икана…
Аважым тойымылан 10 кече эртымеке, театрыште кугу погынымаш годым икмыняр еҥ, кынел шогалын, «Кирилловам кораҥдаш!» манын. Тунам погынымашаш толшо тÿвыра министр Анатолий Зенкин пелештен: «Марий-влак, мом те ыштылыда? Айдемын шукерте веле огыл аваже колен. Мый тыланда Кирилловам ом пу. Тудо пашам сайын ыштен кертмыжым шукертак ончыктен!»
Сарра Степановна Марий театрлан шуко уста артистым куштен, ончылгоч режиссёр нерген шонаш тÿҥалын, Марий пединститутышто тунемше В.Пектеевым Ленинградыш режиссёрлан тунемаш колтен да, 55 ийым темымекыже, тудым шке олмешыже коден.
Пенсийыш лекмеке, С.Кириллова ÿдыржö дене Ленинградыш илаш куснен. Эн тÿҥжö — икшывыжым туныкташ шонен, илыш корныш лукташ тыршен. Изи пенсий окса южгунамже ситенат огыл, йöсö пагытшат лиеден. Туге гынат тудын ÿдыржö Берлин олаште Художественный академийым тунем лектын, скульптор лийын, немыч бизнесменлан марлан каен. Художник семын тÿрлö элыш: Италийыш, Индийыш, Францийыш — миеден, ятыр выставкыш шке пашажым ончыкташ луктеден. Тудо коважын фамилийжым налын да Юлия Страус-Варлих лийын.
А Сарра Степановна шкеже шуко жап Санкт-Петербургысо кугыжаныш йоча балет театрыште пашам ыштен.
Илыш дене чеверласымекыже, ончылгоч йодмыж почеш, кодшо кеҥежым тудын прахшым Йошкар-Олаште аважын шÿгарже воктене тойымо.
Снимкылаште: С.Кириллова (пурла гыч кокымшо) репетиций годым.
С.Кириллова (пурлаште) Чачавий рольышто, А.Страусова — Папка кува. (Н.Арбан «Янлык Пасет», 1955 ий).
С.Кириллова 1980 ийлаште.
Мария Матукова.
Фото-влакым авторын альбомжо гыч налме.
«Кугарня». 2010 ий, 18 июнь