РСФСР-ын сулло артистше (1988)
Марий АССР-ын калык артистше (1980)
МАССР Кугыжаныш премийын лауреатше (1978)
Йыван Кырла лÿмеш театральный премийын лауреатше (2000), СССР писатель ушем член (1975, кызыт РФ писатель ушем), поэт, драматург, прозаик, кусарыше
Сылнымут лÿмедышыже – Василий Регеж-Горохов.
1937 ий 27 августышто Куженер район, Кÿшыл Регеж ялеш шочын. Изинекак тулыкеш кодын. Йывансола кыдалаш школым тунем пытарымеке, 1957 ийыште Н. К. Крупская лÿмеш Марий кугыжаныш педагогический институтын историй-филологий факультетшын марий филологий отделенийышкыже тунемаш пурен. Тыште тудо кум ий тунемын, тидын жапыштак сылнымут ушемыш да драмкружокыш коштын. 1960-1965 ийлаште А. В. Луначарский лÿмеш Театр искусство кугыжаныш институтышто Н. Ф. Чефранован да П. В. Леслин курсыштышт тунемын. 1965 ийыште М. Шкетан лÿмеш Марий кугыжаныш театрыш пашаш толын, актёрлан ыштен. 1990 ий гыч 1996 ий марте тыште сылнымут пєлкам вуйлатен, 1996 ий гыч 2002 ий марте адак актёрлан пашам ыштен.
В. РЕГЕЖ-ГОРОХОВ: «МЫЙ ПОРЫЛЫКЫМ АРАЛЫШЕ МУРЫЗО УЛАМ»
Россий Федерацийын сулло артистше, Марий Эл Кугыжаныш премийын лауреатше, Россий писатель ушемын членже В. М. Регеж-Горохов 27 августышто шочмо кечыжым палемдаш ямдылалтмыж годым «Марий Эл газетлан 2007 ий 25 августышто пуымо интервьюштыжо тыге ойлен
Актерын да писательын ыштыме пашаже – калык ончылно. Актер семын чоҥымо шуко-шуко рольжо тачат шинча ончылно да чонышто. Писатель семын ыштыме сомылжым 20 наре книгажым шергал лекмеке ужат. Чынжымак, моткоч тÿвыргö лектышан илыш. Мутат уке, тидлан кажне кечын лым лийде пашам ышташ кÿлын. «Театрыште ыштыме годым гастроль дене єрдыж кундемыш коштмо годымат мыйын ик кечемат возыде кодын огыл»,— каласен ыле икана тудо. Таче театр илыш да паша нерген возымо книгаже савыктен лукмым вуча. Почеламут сборник-влаклан тудо шкеак спонсор-влакым кычалын гын, прозылан, мемуар шотан книгалан окса ятырлан шуко кÿлеш. Ӱшаныме шуэш, ты книга ончыкыжо лудшо деке миен шуэш.
А таче «Марий Эл периодика» савыктыш Василий Михайлович Регеж-Гороховын ойырымо ойпогыжым савыкташ тÿҥалын. Шочмо кечыже вашеш эше ик куанле увер мемнан деке толын шуо — тудлан Марий Элын калык писательже чап лÿмым пуымо. Пайремже вашеш Василий Михайлович дене вашмутланымаш тыгайрак лие.
— Василий Михайлович, ме палена: Тендан йоча жапда неле лийын, изинек ача-ава деч посна кушкында. А варасе илыш, усталык корныдам ончалаш гын, öпкелышаш гай уке чучеш. Тендан чылажат лийын да уло: еш пиал, сценыште да сылнымут аланыште тÿвыргö лектыш, калык пагалымаш… Тиде тыге пÿрымаш корныдам виктарен але шке илыш сапым кидыш пеҥгыдын налме полшен?
— Юмын тыгай кугу пöлекше кечын – мылам таче Шымлу ий! – йöсö, тулык илышем нерген кутырымем ок шу. Илышыштем чылажат лийын да уло шотышто тыге гына каласем: ты тÿняште мыйын, осал вийлан ÿчым ыштен, моторын илымем да айдеме лÿмым сулен налмем шуын! Тидын годым куштылго лийын мо? Нимынярат! Эре кöраныше-влак дене кучедалаш пернен: артист семын эре тÿҥ рольым модалтын, марлаҥдыме кинолаштат эре кугу роль дене пашам ыштыме, поэт семынат иканаштак писатель ушемыш пуренам. Пеш шуэн гынат, книгам-влак лектыныт, да калык шокшын вашлийын. Икманаш, пашам эре калык шинча ончылно лийын. Мыйын уло вийын пашам ыштымем вуйлатыше-влакат ужыныт. Ваш уремыште пачерым налмем кызыт шарналтышым.
«Григорий Андреевич, мылам йолташем-влак ончылно сєрал огыл. Мый дечем кугу ешан шыгырыште илен йöсланат»,— манынам КПСС обкомын икымше секретарьже Г. А. Посибевлан. А тудо мылам: «Ит ойгыро, Василий Михайлович, ме палена, кö те улыда, мом шогеда, могай пашам калыклан ыштеда. Тек нунат тендан семын тыршат…»
Икманаш, мыйын илышым йöратымем, ÿшкыжла, но шакше пашам ыштылде, нелым-йöсым сеҥен, поро сеҥымашыш шуаш тыршымем илышын сапшым кидышкем кучыктен.
— Шке нерген палдарыме ик статьяште маныда: «Изишак артист улам, изишак — писатель». Утыжымат скромнын каласыме. А такше актёр ден поэт ик чонышто кузе илат? Нунылан шыгыр огыл?
— Тиде тыгак. Кугу артист, кугу писатель лиям ыле гын, таче лÿмем чыла вере мÿгыра ыле: шкенан кундемыште веле огыл. Руш кугыжанышыштат. А мый кызыт иктаж-кöлан кÿлам мо, ала? А поэт ден актерлан чоныштем шыгыр шотышто пеҥгыдын каласен кертам: нуно йыгыр изак-шолякла келшен илат, икте-весыжым пойдарен шогат. Поэт ом лий гын, артистше, очыни, ок шоч ыле. Да, мöҥгешла, артистше поэтым йомдара ыле. Мый когыньыштланат тауштем: нуно мыйым айдемым ышташ тöченыт, тÿжемле еҥ кокла гыч кеч изиш да ойырен калыклан палдараш.
— Василий Михайлович, мыйын ончылнем улшо книгада-влакын лÿмышт эреак кум букван улыт: «Чаҥ», «Тау», «Тул», «Чон», «Сад»… Тиде шоныде ышталтын але поэтын пÿтынь творчествыжлан ала-могай корным ойырен налмым ончыкта.
— Уке. Шоныде, нимат ышталтын огыл. Очыни, первый кок книгамлан шоналтыде лÿмым пуэнам — «Чодыраште», «Мыйын пиалем». Нунымат сöралракын каласаш лиеш ыле, но мо эртен — тудо эртен. А кум букван лÿм нерген… Книган лÿмжö шинчам лугышаш огыл, тудо волгенчыла волгалтшаш, мо нерген возалтмым лудшылан кÿчыкын да раш шижтарышаш, лудаш кумылжым лукшаш. Нине шомак-влак йылмыштынат пеш кугу, йоҥго шонышаш улыт, а кунам книгам посна мут дене лÿмдет, вийже эшеат кугемеш, сымыстарышырак лиеш. Сандене книган кöргö чонжат тыгаяк куатле лийшаш. Улыт мо мыйын тыгай книгам-влак — лудшылан аклаш.
— Шуко сылнымут мастар эн первый лудшыжлан, критикшылан пелашыжым шотла. А тендан тудо пошкудо калыкын ÿдыржö. Эх, марий дене марий семын… манме шонымаш чоныштыда лийын огыл?
— Икана Константин Коршунов, ме тудын дене пошкудо ялла гыч улына, мыйын руш ÿдыр дене илышем кылдаш шонымем нерген мутланен шинчыме годым тыгерак мане: «Еш илышыште тÿҥжö наций огыл, эн тÿҥжö – пелашет айдеме лийже. Теве мыняр писатель-влак марий пелашышт дене орланен илат! Вениамин Ивановымак налаш. Руш вате огыл гын, шукертак тудо возымым чарна ыле». Мыят тыгак шонем: ешыште йöратымаш оза лийшаш. Ваш умылымаш кÿлеш, чон моторлык. Тидын шотышто мый пиалан улам! Но… Тунамак кугу гына «но» лектеш: пелашет тыйын йылметым ок пале гын, возымо пашаште нелылык чо-отак логалеш. Тудо тыланет Софья Николаевнала (Лев Толстойын ватыж нерген ойлем) полшен ок керт гын, возет ма лудат, печатлет ма тергет, ластыклам лостыклен оптет але эше иктаж-мом ышташ кÿлеш – чыла шканет перна. Тыгайже годым южгунам Юмымат шылтален колтет: молан мылам кум-ныл кидым, кум-ныл шинчам пуэн оыгл? Туге гынат тудо мыйын ватем, мыйын пелашем, сылнымут пашамым сайын пала. Мый кажне почеламутемым, кажне повестемым, пьесемым тудлан кусаренам. Театр пашамат чыла пала.
Чон почын каласем: мыйын шочмо йылмемым пала ыле гын, конешне, пеш сай ыле. Но тудо сылнымут пашаштем эреак эҥертыш лийын, эреак возаш кумылаҥден шоген. А тиде – пеш суапле паша! Калыкем тудланат таум ойлышаш, таум ыштышаш.
— Пытартыш жапыште шуко кусарышда. Венгр Шандор Пöтöфи, шотланд поэт Роберт Бёрнс дене пырля йоча-влаклан Корней Чуковскийымат марла лудыктеда. А оригинальный произведений — чонышто да ушышто?
— Мый эре уста еҥлан порын кöраненам, тудын пашажлан куанен иленам. Тыгай еҥже мыйын пеш шуко: тыглай коклаштат, чот чапланыше гычат. Нунын радамышкак пурат венгр Шандор Пöтöфи, шотланд Роберт Бёрнс, руш Корней Чуковский. Сандене марий лудшым нунын творчествышт дене палдарыме шуын. Поэт семын гына огыл, айдеме семынат. Мутлан, Пöтöфи мыйынлак артист лийын, шочмо мландыжым мыйынлак тореш-кутынь кудалышт пытарен. Калыкшын орланымыжым, эрык деч посна йÿлен илымыжым сайын пален. Бёрнсат шке йöсö илышыж дене мыланем пеш лишыл. А Чуковский семын мыят йоча-влакым ом йöрате мо? Икманаш, нунын дене икгайлык мыйын сылнымутыштемат шижалтеш. Лачак кÿкшытем гына нунын гай огыл. Чонемже гын тугак, нунылак йÿлен, когарген, шортын, йывыртен возен шоген!
— Бёрнсым кусарыме «Чон» книгаште автографым пыштен, тыге возенда: «Эх, тыге сöралын, келгын, оҥайын возашет, но…» Тиде – поэтын вес сылнымут мастарлан порын кöранымашыже?
— А шкемын оригинальный произведений шотышто? Тый, Светлана Мартьяновна… Тый мо, нуным от шиж? Чонышто да ушышто веле огыл, кагазыштат пеш шуко кодын. И мондо: тÿҥ пашам дене мый артист лийынам. Нимом ом возо гынат, лиеш ыле. Но мый эше сылнымут дене куанен «орланышым». Кызытат нуно мылам эрыкым огыт пу.
— Пушкинын «Евгений Онегинжым» кусарен лукмо книга комын кöргö велыштыже рукопись дене пырля шуко сÿрет уло. Онегин ден Татьянам пуйто шинча ончыко конденак пашам ыштенда. Чот орландарыш тиде роман?
— Пушкинын «Евгений Онегинжым» кусарыме веле огыл, эше шкеак «сÿретлышым». Чыла шотыштат гений дек лишкырак лийме шуын! А шинча ончыко конден пашам ыштыме шотышто… Мый артист улам. Сандене ончылнем ужмо гына шагал, нунын семын илаш, шонаш, йöраташ кÿлын! Руш мутым гына марла каласен, сай лектышыш шуаш огеш лий, герой-влакын чоныштым умылаш кÿлын.
Чын, орланалтын. Посна шомакым, кÿлеш ойсавыртышым кычалме годым! Южгунам тыгайжым кок-кум-ныл кече дене муын ом керт ыле. Муде, кагазыш серен кодыде, ончыко каен ом керт. Куатле произведенийым шочмо йылмет дене лудшо деке намиен шукташ – пиал.
— Акрет годсек марий яллаште, Кугу туткарым шижтарен, Кыреныт чаҥым», возенда ик почеламутышто. Да поэзий чаҥым кыраш сöренда. Таче, тиддеч вара жап шуко эртымеке, актер да поэт Регеж-Горохов мо шотышто чаҥым кыраш кÿлешлан шотла?
— Ончылно кум букван книга лÿм нерген йодыч. Тыгай лÿман книгам кучетат, вигак ала-могай ÿзгарым, ала-могай йыргешке умылымашым шижат. Теве чаҥымак налаш. Тудын ончен гына огыл, эше утен каен кырен, оҥайлан пералтен, ниялтен кертат. Сандене кажне книгам тыгай сынан, тыгай ойыртеман улыт.
А мо шотышто таче чаҥым кырем? Порылык йомын! Мый порылыкым мурышо, порылыкым аралаш ÿжшö, порылыкым курымлаш тöчышö мурызо улам. Лудса шымленрак, шоненрак чыла возымем, тунам тидым сайынак пален налыда. Порылык илышым арален шоген, порылык тÿням арален кода.
В.Регеж-Гороховын сылнымут пашаже:
Мыйын пиалем Лирика. Йошкар-Ола, 1968.
Поэтъял: Ныл корнан почеламут-влак Йошкар-Ола, 1974.
Чаҥ: Стихи. Йошкар-Ола, 1978.
Чевер олма: Драма // Ончыко. 1980. № 1. С.44—61.
Кугезе муро: Драма // Ончыко. 1984. №3. С.37—60.
Тат: Стихи. Йошкар-Ола, 1987.
Кугезе муро: Драма // Кугу толкын: Марий драматургий антологий. Йошкар-Ола, 1987. С. 411—453.
Сулык: Драма // Ончыко. 1989. №2. С.102—135.
Канде кайык: Пьесы. Йошкар-Ола, 1992.
Тау: Стихи, поэма. Йошкар-Ола, 1991.
Шöртньö сÿан: Драма // Ончыко. 1994. №11. С.79—113.
Лум ÿмбал пеледыш: Повести. Йошкар-Ола, 1996.
А.Пушкин. Евгений Онегин: Роман в стихах / Пер. В.Регеж-Горохова. Йошкар-Ола, 2000.
Моя богиня — свобода, или Спартак: По одноименному роману Р.Джованьоли. Йошкар-Ола, 2001.
Ш.Петефи. Тул: Лирика / Пер. В.Регеж-Горохова. Йошкар-Ола, 2003.
Вож: Теҥгече, тачысе да эрласе илышна нерген шонкалымаш (Корни: Раз-думья о вчерашней, сегодняшней и будущей судьбе народа мари). Йошкар-Ола, 2001.
Сад: Почеламут, йомак, легенде. Йошкар-Ола, 2004.
К.Чуковский. Рожмартемуш. Пер. В.Регеж-Горохова. Йошкар-Ола, 2004.
Руш йылмыш кусарыме сылнымут пашаже:
Братья: Стихи / Пер. Я.Козловского. Йошкар-Ола, 1983
Занавес открыт: Книга лирики / Пер. Я.Козловского. М., 1987.
Илышыже да творчествыже нерген возеныт:
Санин А. Тридцать жизней Василия Горохова: На соискание премии им. Олыка Ипая // Молодой коммунист. 1972. 31 окт.
Смоленцев В. Оҥай вашлиймаш (Интересная встреча) // Марий коммуна. 1979. 6 янв.
Хузангай А. Своя звезда // Литературная Россия. 1984. 10 авг.
Вишневский С. Пел курым: В.Регеж-Гороховлан — 50 ий // Ончыко. 1987. № 4. С. 75—78.
Поморцева Б. Три грани творчества // Марийская правда. 1987. 26 авг.
Бурков Л. «Сылнымут ден театр чоныштем илат»: Василий Гороховлан — 60 ий // Ончыко. 1997. № 8. С. 3—11.
Козловский Я. Василий Регеж-Горохов // Советская культура. 1983. 26 июля. С. 6.
Анисимов Э. «Поэтъялыш корно кушечрак кая?» // Марий Эл. 1997. 27 авг.
Григорьев Ю. «Мый ик еҥланат осалым ом шоно» // Кугарня. 1997. 22 авг.
Константинова Г. «Онегин, добрый мой приятель…» // Марийская правда. 2000. 22 дек.
Осипов-Ярча В. Марий Элын артистше-влак: Василий Михайлович Горохов // Ончыко. 2000. №12. С. 83—84.
Илибаева М. «Писательын мутшо курымешлан кодеш — у тукым ончылно вожылаш ынже логал» // Кугарня. 2002. 23 авг.
Илибаева М. «Артист эре калык ончылно. Тудо чыла шотышто мотор лийшаш» // Кугарня. 2002. 30 авг.
Горохов (Регеж-Горохов) Василий Михайлович // Кто есть кто в Марий Эл. Йошкар-Ола, 2002. С. 139—140.
Белкова С. «Молан тыге?»— йодеш, шкеак вашмутым кычалеш // Марий Эл. 2003. 16 дек.
{phocagallery view=category|categoryid=68|limitstart=0|limitcount=0}