Георгий Пушкинын театр нерген шарнымашыже
РСФСР-ын сулло, Марий Элын калык артистше Георгий Максимович Пушкиным кундемыштына да моло вере илыше марий калык М.Шкетан л?меш марий драме театрын ик эн тале артистше семын кызытат шарнен ила.
Т.Евсеев л?меш тоштерыште ыштымем годым ч?чкыдын пашашкем Георгий Максимович толеш ыле, эре театр нерген мутланенна. Икана 70 ияш л?мгечыж вашеш вашлиймаш касым эртаренна. Мый тунам тудым шкенжын илышыже, усталык корныж нерген, тыгак театр илыш гыч, артист, режиссёр-влак нерген шарнымашыжым возен кондаш йодым. Тудо уло кумылын келшыш. Мо шонеда, шуко жапат ыш эрте, возенат конден вет, эсогыл 10 кугу тетрадьым. Мый чылажымат лудын лектым, но нунын кокла гыч лач ик тетрадьшым веле ойырен налаш логале. Тушто театр илыш нерген возен ыле. Ала кузе дыр, шарнымашыжым вашке гана савыктен лукташ ыш логал (Г.М.Пушкинын тичмаш шарнымашыже Г.Зайниевын «Илышын воштончышыжо» книгаштыже лектын). Теве таче тыланда тудын возымо к?чык шарнымашыжым лудын лекташ темлем:
«1929 ийыште драмстудийыш тунемаш пурышым, икымше курсышто кумлын улына ыле, кудытын гына кодна. Мемнам вара кокымшо курсыш уштарышт. Тушто чыланат артист улыт ыле. Тунамак «М?кш отар» пьесым кучыктен пуышт, мыйым суфлёрым ыштышт. «Ямблат к?варыште» ик предложениян рольым пуэныт, «Илыше в?дышт?» ушдымо Васлийын, «Акпатыр» спектакльыште а?ыра марий Карасийын рольжым модынам.
Тунам кечывалым латик шагат гыч кум шагат марте репетиций лийын але спектакльым шынденна.
С.Г.Чавайнын пьесылаштыже модаш сай ыле. Органично, чын возымо. Модшат, ончышат куана. «М?кш отарым» уло Марий мланде кумдыкеш шындыме». Г.М.Пушкинын театрыште ышташ т??алме жапыште литератур ужашым 1928-1935 ийлаште палыме марий писатель С.Г.Чавайн вуйлатен. Тудын дене пырля пашам ыштыме нерген Г.М.Пушкин возен: «С.Г.Чавайн марий калыкын эн ?шанле, ушан, талантан, виян, л?ддым? эргыже ыле! Тудын кугу кап-кылжат, мотор чурийвылышыжат, кутыралтен колтымыжат, шыргыжалмыжат — чылажат пеш ?шандарыше. Баритон й?кш? дене сайын мурен моштен. Тудын пьесыжым репетироватлыме годым иктаж артист шке рольыштыжо предложенийым вес семын, эше о?айрак каласен колта гын, Сергей Григорьевич шкенжын возымыжым вигак удырал шуэн, артист ойлымым серен шынден. Ме т?рл? район гыч лийынна, т?рл? диалект дене пелештен кертынна. Ик репетицият тудын деч посна эртен огыл. Режиссёр Наум Календер дене коктын мемнам моткоч чот контролироватленыт. Айда-лийже кутыраш эрыкым пуэн огытыл. Пеш пе?гыде дисциплина ыле. Мый икана, драматург Гайдовскийын «Зарево» пьесыжым кусарен, Сергей Григорьевичлан ончыктенам. Тудо лудын лектын да вигак репертуарыш пуртен, посна изданий дене марла печатлен луктыктен. Тылеч вара А.Островскийын «Лес», М.Горькийын «Васса Железнова» пьесыже-влакым кусаренам. С.Чавайн артист-влаклан чот полшаш тыршен, мемнам шольо-ш?жар семын й?ратен, меат тудым пагаленна. Театрыште режиссёр уке лийме годым шкежак режиссёр семын спектакльым шынден. Моткоч тале, ушан айдеме ыле.
Ме Сергей Григорьевич дене ик жапыште Йошкар-Олаште Изи Какшан воктене купеч Полубарьевын суртпечыштыже иленна. Тудо кок пачашан к? п?ртын ?лыл пачашыштыже ешыж дене, а ме кумытын – мончаште. Мом ыштет-я, частный пачерыштат илен шер темын. Й?ра эше мончашкыже логалынам, тыште илыше чаманен пуртен. Мый куаненам веле, театр лишне, тыштак — электростанций, тушеч шокшо в?д йоген лектеш, кече еда мушкылташ, вургемым ш?алташ лиеш. П?рт ончылнак э?ер йога, колым кече лекме годым кунар кертат – лупшо веле. Мый волгыжаш т??алме годым кынелам да эртак эр кочкышлан кол лемым кочкына, 11 шагатлан театрыш каенам».
Георгий Максимович нужнанрак илен. Тидын шотышто тудо Сергей Чавайнланат чонжым почын ойлен. Садлан Сергей Григорьевич Облоношко полшаш йодмашым возаш темлен. Тунам Георгий Пушкин С.Г.Чавайнлан вес актёр Василий Якшовынат начар илымыж нерген ушештарен. Тыге нуно коктынат Облоношко йодмашым возеныт. Тидын шотышто Георгий Максимович тыгеракын шарналтен: «Шуко жапат ыш эрте, Облоношко когыньнамат ?жыктышт, витле те?ге гыч оксам пуэнат колтышт. Тиде пеш кугу полыш лие, ме Вася дене коктын айдеме семын чиен шогална. Кумыл моткоч чот н?лталте».
1930 ийыште Марий драме театр Москваште эртыше СССР-се театр ден калык-влак искусство шотышто икымше Всесоюзный олимпиадыште участвоватла. Тыште марий артист-влак С.Чавайнын «М?кш отар», «Илыше в?д» пьесыже-влак негызеш шындыме спектакль-влакым ончыктеныт. Тунам марий артист-влак икымше степенян дипломым се?ен налыныт. Тиде олимпиадыште Г.М.Пушкинат лийын.
«Моско моткоч сай вашлийын, уна семын ончен. Ме МГУ-н общежитийыштыже иленна. Шуко театр гыч толыныт ыле. Кажне кечын кажне коллектив Моско мучко выступатлен коштын. Ме рушла-марла концертнам 25 гана шынденна. Концертыште пырля Йыван Кырла эре выступатлен коштын, шкенжын стихшым лудын, «Ой, луй модеш…» мурым мурен. Мемнан кок спектакльна кузе сайын эртеныт! Вет нунылан Яков Эшпай л?мын семым возен, Моско музыкант-влак гыч оркестрым поген, шкеак дирижироватлен. Мемнан выступатлыме Еврейский театр м?кш отар гай м?гырен. Москошто тунемше, служитлыше марий е?-влак чылан тудым ончаш вашкеныт. Оркестр почеш модаш пеш сай, музыка пеш чот вдохновенийым пуа. Мыланнат театрыште оркестрым ышташ к?леш. Тидын нерген мый Сергей Григорьевич Чавайнланат ойленам (Чынжымак, 1960 ийлаште М.Шкетан л?меш Марий драмтеатр оркестр почеш пашам ыштен. «Салика», Н.Арбанын пьесыже-влак оркестр почеш шындалтыныт. Тудым ик жап Николай Арбан шкеже вуйлатен. Тиде кугу к?кшыт лийын. — Авт.). Москошто моткоч сай иленнна. Т?рл? музейым, театрым, выставкым, оперым, опереттым, «Путёвка в жизнь» кином онченна, мавзолейыш пуренна.
Мемнан деке режиссёрлан Николай Дмитриевич Станиславский толмеке, Марий театрна ончыко т?рштыш. 1934 ийыште С.Григорьевичын «Акпатыр» драмыжым модаш т??ална.
Марий калыкын тале атаманже, Акпатыр, марий калыкым кугыжан власть ваштареш кредалаш тарата. Моткоч чот ?шандарыше, уло ш?м-чоным пуэн модман, чын илыш дене илыман, мурыман, куштыман. Мурын шомакше ш?ртнь?:
Элна верчын, эрыкна верч
Колена гын ме сареш,
Мемнан л?мна ок мондалт,
Кодеш шемер калык ш?меш.
Ме тунамсе артист плеяда моткоч кугу куан дене, чын илыш дене илен, шкенан рольнам модынна. Зал тич темше калык пеш куанен ончен. Облисполком вуйлатыше Иван Петрович Петроват кажне спектакльнам ончен. Тудын дене пырля госучрежденийыште ыштыше моло-влакат пеш чот куанен коштыныт. Чыла поэт, писатель, рушыжо, марийже театрым й?ратеныт. Чарла лампе тул дене шинчен, а театр электротул дене спектакль-влакым волгалтарен, котельныйже шокшым пуэн».
Георгий Максимович тыгак икымше марий профессиональный режиссёр А.И.Маюк-Егоров нерген о?ай шарнымашыжым коден: «Пеш грамотный марий ыле. Пьесе-влакым руш йылмыш эре тудо веле кусарен. Баритон й?кш? сылнын йо?ген, гармоньым, рояльым, пианином шоктен. Л.Н.Толстойын «Пычкемыш ло?гаште» драмыштыже Микитан рольжым пеш мастарын модын, Музыкально-театральный техникумышто мыланна «Актёр мастарлык» предметым туныктен».
Г.М.Пушкинын тиде шарнымашыже-влак Марий театрын историйжым пойдараш полшат. А жап кучаш лийдымын моткоч писын эрта. Шушаш ийын Г.М.Пушкинын шочмыжлан 105 ий темеш.
Мария МАТУКОВА ямдылен.
Георгий Пушкин 1907 ий 21 ноябрьыште У Торъял районысо Тошто Торъял селаште шочын. Йорло кресаньык еш гыч рвезе 1929 ийыште Маргостеатрын икымше труппышкыжо пурталтын. Театрыште 50 ий утла тыршен. Пенсийыш лекмеке, ш?вырз?-влак ансамбльым чумырен да шкеак вуйлатен. 1993 ийыште илыш дене чеверласен. Пелашыже, Мария Михайлова, ты театрыштак 45 ий утла артистка лийын, «МАССР-ын калык артисткыже» л?мым сулен.
«Кугарня». 2011 ий 18 февраль